Wat is er gebeurd?

Een beetje gebogen vanwege het voortdurend bukken en tillen, loop ik van de lockerroom met mijn restantje boterhammen naar de kantine. Mijn onderrug doet pijn. De laatste pauze, nog tweeënhalf uur zwoegen en dan zit deze dag er weer op.

Bij de koffieautomaat laat ik me een cappuccino malen. Ik wacht rustig af tot alle vijf stipjes op het scherm gevuld zijn en het apparaat me aanspoort om van mijn drankje te genieten.

Eigen mok

By the way we hebben nog steeds geen eigen beker, was dat sinds 1 januari niet wettelijk verplicht? Ik snap wel dat het een grote operatie is, maar het loont de moeite om tweehonderd personeelsleden die met vier pauzes zomaar per dag vier plastic bekertjes verbruiken, ieder van een eigen mok te voorzien. Met het oog op de toekomst is het beter om geen plastic bekertjes meer te gebruiken.

Trouwens de HEMA heeft een uitstekende service om mokken te bedrukken, als ze niet voor namen gaan dan maar met het nummer waarop we dagelijks moeten in- en uitklokken. Desnoods mokken met alleen het rode logo erop; de makkelijkste manier.

Treurig bericht

Ik schuif aan bij een groepje collega’s dat ook in de eerste shift van de pauzes zit. Ik zie een bekend gezicht op het mobieltje dat in de groep rondgaat. Waar ken ik haar van? Een bekende Nederlander? Ik heb haar vaker gezien. Met een schok constateer ik dat het een collega is die me elke keer vriendelijk glimlachend begroet als ik haar tegenkom. Dan hoor ik wat er is gebeurd. Het wordt me zwart voor ogen. Zo jong, pas 25. overleden, zelfdoding. Het treurige bericht komt net binnen.

Ontdaan ga ik zitten naast de collega’s. Ik kijk nog eens naar haar zwart-wit portret. Hoe lang is ze al mijn collega? Het is hier een komen en gaan van gezichten, er wordt steeds weer een nieuw blik verse arbeidsmigranten opengetrokken. Nu is er een colonne Spanjaarden gekomen. In december was het een kudde Bulgaren. Wat is haar nationaliteit? Ik spreek altijd Engels met haar. De cappu laat ik koud worden, het brood smaakt me niet meer. Wat was er met haar aan de hand? Heeft niemand gemerkt dat ze het moeilijk had?

‘Ze sneed zich ook,’ zegt een collega. Dat klopt, ik heb wel gezien dat haar onderarm vol verminkingen zat. Maar ze maakte geen trieste of depressieve indruk. Zo zie je maar hoe schijn kan bedriegen. Het is stil in de groep, iedereen staart voor zich uit. Niemand heeft hier woorden voor.

Maria

Maria is haar naam, schiet het door me heen. Ze is dus een van de meisjes die verdwalen in het donker. Maria is een van de vele jongeren waar het niet goed mee gaat. Slaapproblemen, eenzaamheid, stress, sombere of angstige gedachten: op alle fronten zie je de mentale problemen van tieners en jongvolwassenen groeien. Met mogelijk dit soort fatale gevolgen.

De rest van de middag kom ik niet meer in mijn werkritme. Mijn gedachten dwalen te veel af. Als nu in het vervolg een van mijn buitenlandse collega’s in keurig Nederlands vraagt hoe het met mij gaat, zal ik nog iets precieze antwoorden en niet alleen zeggen: ‘Goed en met jou?’ Want ik realiseer me dat Maria dat ook een paar keer heeft gevraagd. Soms is het goed om ondanks de werkdruk meer tijd voor elkaar te nemen en door te vragen hoe het nu werkelijk met iemand gaat.

Praat erover

Praten over zelfmoordgedachten kan via 0900-113 of www.113.nl

https://youtu.be/s7PiuiJswjk

Die Lorelei

Rondom leraren Duits hangt vaak een clichébeeld: ze hebben moeite om orde te houden en schreeuwen ‘Rausch’ als alles uit de hand loopt en sturen je ter correctie naar de conrector. Zulke docenten heb ik ook gehad maar in de bovenbouw van het VWO krijg ik les van een heel beminnelijke Duitse leraar, de heer Warmelink. Een al wat oudere man die lol heeft in zijn vak en helemaal in zijn sas is als hij de Duitse literatuur kan behandelen en zich niet hoeft bezig te houden met het uitleggen van die lastige naamvallen met hun uitzonderlijke vervoegingen.

Gedicht Heinrich Heine

Ik vergelijk hem wat dat betreft met docenten klassieke talen die ook helemaal op kunnen gaan in het vertellen van de Griekse en Romeinse mythen. Op zijn best is Warmelink als het over Die Lorelei gaat, een gedicht van Heinrich Heine gebaseerd op een oude legende. Vaak laat hij zich spontaan tijdens de les ontvallen:

‘Ich weiss nicht, was sold es bedeuten

Dass ich so traurig bin

Ein Märchen aus uralten Zeiten

Dass kommt mir nicht aus dem Sinn.’

De rots

De Lorelei is een 132 meter hoge rots langs de rechteroever van de Rijn tussen Koblenz en Wiesbaden in de deelstaat Rijnland-Palts. De rivier is hier op zijn smalst maar ook op zijn diepst. Bovendien staat er een gevaarlijke stroming.

Met de nodige expressie vertelt Warmelink dat de opvarenden van een schip op de Rijn ter hoogte van de rots een liefelijk gezang horen. Hun blik gaat naar boven en daar zien ze in het licht van de ondergaande zon een wonderschone jonkvrouw haar blonde haren kammen met een gouden borstel. De bemanning is onder de indruk van deze sprookjesprinses, zoals de Sirenen in de Odyssee.

Warmelink maakt terwijl hij het gedicht citeert kambewegingen langs zijn dunner wordende haar en kijkt de klas verleidelijk aan.

De schipper heeft geen oog voor de rotsige richel in de rivier en verliest de controle over zijn boot en ze gaan in de golven ten onder.

In de geschiedenis blijken veel schepen bij de Lorelei te zijn verongelukt.

‘Und das hat mit ihrem Singen

Die Lorelei getan.’

Romance

Het zijn flarden van een gedicht die je je hele leven bijblijven. Warmelink brengt de dichtregels voor de eerste keer ter sprake als hij het werk van de dichter Heinrich Heine behandelt, maar vaker gebruikt hij het als hij in de klas een beginnende romance tussen zijn leerlingen bemerkt, alsof hij op een verkapte wijze met het citaat wil waarschuwen: ‘Pas op, laat je niet in de luren leggen!’

https://youtu.be/d8_QotuhPSk

Een jaar later

Zo de gourmetgeur is weer uit huis, haar en kleding verdreven. De Top 2000 heeft na zeven dagen Bohemian Rhapsody bereikt. De lijstjes met de beste dit en beste dat zijn afgewerkt. Het nieuwe jaar – met een extra dag – kan beginnen. De beste wensen zijn gedaan en zo niet, dan nog bij dezen.

Een jaar geleden liet ik me bij het schrijven over goede voornemens inspireren door ChatGPT. Een website waar je interactie kunt hebben met een slimme assistent die verschillende vragen en teksten kan beantwoorden en schrijven door middel van kunstmatige intelligentie. Ik was onder de indruk van de mogelijkheden en de snelheid waarin een op het oog correcte tekst werd geleverd. Dat wil ik nog wel eens uitproberen om te zien hoeveel het model intussen heeft bijgeleerd.

ChatGPT

De chatbot heeft zijn kennis bijgewerkt tot januari 2022. Er is een indrukwekkende vooruitgang geboekt op het gebied van tekstgeneratie, conversatie en beeldherkenning. Zo kan je met een foto van de inhoud van je koelkast vragen welk recept je met de aanwezige ingrediënten kunt maken.

In Nederland maakt inmiddels een op de drie mensen gebruik van dit soort AI-gereedschap. Tot frustratie van docenten die maar moeilijk kunnen achterhalen wat een leerling zelf heeft geschreven of wat hij/zij aan kunstmatige intelligentiemiddelen heeft gebruikt.

Als ik vraag om een verhaal te schrijven over het nieuwe jaar, begint ChatGTP meteen te ratelen nadat ik de opdracht heb verzonden en komt met een bruikbare tekst. Daar kan geen auteur tegenop.

Op de grens van oud en nieuw

‘In het hart van de nacht, omgeven door de fluisterende stilte van het oude jaar, ontvouwde zich een magisch schouwspel van tijd en verwachting. De klok tikte onverbiddelijk naar de laatste seconden van het verleden, terwijl de stad beneden in een feestelijke sluier van lichtjes gehuld was. De straten weerkaatsten de vreugde van feestvierders die elkaar begroetten met lachende gezichten en omhelzingen, klaar om de drempel van het nieuwe jaar over te stappen.

In een kleine koffiebar, verscholen tussen de drukte van de straat, zat Emma alleen aan een tafeltje bij het raam. Haar blik dwaalde af naar de regendruppels die als parels op het glas dansten. Het jaar dat achter haar lag, was als een complexe compositie van hoogte- en dieptepunten, en ze voelde een mix van dankbaarheid en verlangen naar wat nog komen zou.

Plotseling voelde ze een zachte aanraking op haar schouder. Het was Sarah, een oude vriendin met sprankelende ogen en een glimlach die leek te stralen met de belofte van nieuwe avonturen.

“Kom op, Emma!” riep Sarah boven de opgewonden menigte uit. “Het nieuwe jaar wacht op niemand!”

De twee vriendinnen stapten naar buiten, waar de koude nachtlucht hen begroette met een verfrissende omhelzing. De straten waren gevuld met muziek en gejuich. De lucht was doordrongen van een gevoel van hernieuwde hoop.

Samen met de menigte bewogen Emma en Sarah zich naar het centrum van de stad, waar een schitterend vuurwerk de hemel verlichtte. Elke explosie van kleur leek een belofte te dragen, een kans op een nieuw begin. Emma voelde hoe haar hart lichter werd met elke fonkelende ster die de nacht doorkliefde.

Te midden van het feestgedruis besloten Emma en Sarah een rustiger plekje op te zoeken om hun gedachten te delen. Ze vonden een rustig park, waar de lantaarnpalen zachte cirkels van licht op het besneeuwde pad wierpen. Ze namen plaats op een bankje en keken naar de sterren die hoog boven hen fonkelden.

“Ik kan niet geloven dat we weer een nieuw jaar ingaan,” zuchtte Emma, haar adem vormde wolkjes in de koude lucht. “Het voelt als een blanco pagina, klaar om gevuld te worden.”

Sarah knikte instemmend. “En laten we ervoor zorgen dat het een verhaal wordt dat we met trots kunnen vertellen. Wat zijn je dromen voor het nieuwe jaar?”

Emma glimlachte, haar ogen glinsterend met vastberadenheid. “Ik wil meer avonturen beleven, nieuwe mensen ontmoeten, en groeien als persoon. En jij?”

Sarah dacht even na en zei toen met een ondeugende twinkeling in haar ogen: “Ik ga voor meer spontane beslissingen, meer lachen en natuurlijk meer tijd doorbrengen met geweldige mensen zoals jij.”

Samen stonden ze op en wandelden terug naar de bruisende straten, hand in hand met het nieuwe jaar. De stad omhelsde hen met haar energie. In die magische overgang van het oude naar het nieuwe voelden ze de belofte van ongeschreven mogelijkheden.

Het nieuwe jaar lag als een onontdekt land voor hen, klaar om verkend te worden. Terwijl de klokken de laatste tonen van het oude jaar lieten horen, omhelsden Emma en Sarah de toekomst met open armen, vastbesloten om elk moment te koesteren en elk hoofdstuk van het nieuwe jaar te schrijven met passie, vriendschap en liefde.’

Bedreiging van broodwinning

Ik snap de staking van de Amerikaanse scenarioschrijvers wel omdat ze onder andere in AI een bedreiging van hun broodwinning zien als het op het verzinnen en gebruiken van verhalen aankomt. En hoe zit het met de auteursrechten van het materiaal waaruit AI put? Om nog maar te zwijgen over de footprint die de datacentra met hun zware computers achterlaten.

Ik vrees dat steeds meer teksten en boeken door machines zullen worden geschreven. In ‘Eus’ Boekenclub’ zag ik al iemand voorbijkomen die haar manuscript had gemaakt samen met AI. Maar deze kunstmatige schrijfsels missen de inbreng van eigen persoonlijke verhalen, de menselijke intuïtie en originaliteit. Je waarde als schrijver ligt in je werk. De oorsprong is misschien levenslust, passie voor schoonheid of wat dan ook bewondering opwekt. Of juist levensangst. Daarin herkennen lezers zichzelf. Ze identificeren zich met jouw tekortkomingen, aspiraties, generositeit van geest, jouw ontwikkeld wereldbeeld, melancholie, boosheid, oog voor de natuur, het mystieke, ga zo maar door. Als je zo duidelijk mogelijk beschrijft wat je voelt dat je moet zeggen, dan is dat de waarde van je originele schrijfwerk.

Wat me verder opvalt aan het bovenstaande verhaal: ChatGTP blijkt ook te weten hoe ik in elkaar zit en denk (beter: waar ik op internet naar zoek), want het zal geen toeval zijn dat twee vrouwen de hoofdpersonages zijn. Al hoewel hij ook zou moeten weten dat ik meestal mijn verhalen in de tegenwoordige tijd schrijf. #OpenAI #ChatGPT

Natte kerst

In de aanloop naar Kerst 1993 gebeurt er iets wat niemand verwacht. Hoewel de Maas met enige regelmaat buiten haar oevers treedt, maakt ze het dat jaar wel erg bont. Na een periode van aanhoudende regen stijgt het water plotseling erg snel. De hoogste waterafvoer sinds mensenheugenis wordt gemeten.

Dijken in Limburg begeven het onder de druk van het water. Evacuaties zijn in volle gang. Itteren, Borgharen, Roermond, Venlo en Gennep zijn zwaar getroffen. Mensen moeten gedwongen hun woningen verlaten. Vaak nadat ze kostbare spullen voor zover mogelijk naar de eerste verdieping hebben gebracht, Naar verwachting zal het vijf dagen hoogwater blijven. Mensen die nergens heen kunnen worden opgevangen in speciaal ingerichte opvangcentra.

Regelrechte ramp

Ook de boeren ondervinden veel schade, hun vee moet in veiligheid worden gebracht, en met name de tuinbouw in de regio kampt met wateroverlast. Boerderijen zijn totaal van de bewoonde wereld afgesloten. Als je dat overkomt op een plek waar je dacht dat het droog zou blijven is dat een regelrechte ramp.

Meer dan twaalfduizend mensen worden geëvacueerd, ongeveer tien procent van het oppervlak van de provincie Limburg loopt onder water, zevenduizend huizen krijgen water binnen. Buiten het menselijk leed is ook de materiële schade enorm. https://youtu.be/Ecva0LfVXNc

Als na de kerstdagen het water zakt en men met de schoonmaak kan beginnen, rest de vraag hoe een soortgelijke ramp in de toekomst voorkomen kan worden.

Maatregelen

Politiek Den Haag treft maatregelen. Maar toch gaat het snel weer mis als Maas en Rijn in januari 1995 opnieuw met hoge waterstanden te kampen krijgen door zware regenval in de winter. Het hoge water heeft ook ernstige gevolgen voor het Gelderse rivierengebied. De op drift geraakte rivieren zorgen voor een van de grootste evacuaties uit de recente geschiedenis.

Naderhand heb ik diverse tv-programma’s over deze watersnood gemaakt. Variërend van reddingsacties om mensen uit een benarde posities te halen met helikopters van de marine, tot Teleac/NOT-series over waterbeheer en ruimte bieden voor de rivieren om de overvloed aan water kwijt te kunnen raken.

ICCP-rapporten

Dit jaar is het warmste jaar ooit, maar ook het natste, er is nog nooit zoveel regen gevallen. Ik maak me zorgen over de klimaatveranderingen en de betekenis die dat voor Nederland heeft dat voor een groot deel onder de zeespiegel ligt. Zijn we voldoende beschermd tegen hoog water in rivieren en zee? Ernstige ICCP-rapporten met verontrustende cijfers verschijnen aan de lopende band en mogelijke scenario’s worden bedacht wat er moet gebeuren als de zeespiegel met een halve meter stijgt, of zelfs met een, twee of wellicht drie meter. Een dijk in de Noordzee of meebewegen met het water? Hoe Nederland kan omgaan met de zeespiegelstijging (volkskrant.nl) Tegen die tijd leef ik niet meer, maar je mag nooit denken: na mij de zondvloed.

De herinnering aan de watersnood in Limburg – nu dertig jaar geleden – stemt tot nadenken, want ook nu maakt men zich op veel plekken langs de rivieren op voor hoog water tijdens de kerstdagen.

Reve’s avonden

Er is een nieuwe druk van ‘De Avonden’ verschenen, de debuutroman van Gerard Reve. Dat is ook de enige activiteit op literair gebied rond de schrijver die afgelopen week honderd jaar geworden zou zijn. Waarom is er niet groots uitgepakt met een herdenkingsjaar en meerdere nieuwe uitgaven van zijn werk?

Gerard Reve behoort tot een van de grootste naoorlogse Nederlandse schrijvers. Hij maakt met Harry Mulisch en W.F. Hermans deel uit van ‘de Grote Drie’. Maar wie leest ze nog? Reve voorspelde het zelf: ‘Na je dood – Reve overleed in 2006 – word je nog tien jaar gelezen. Dan wordt er een straat naar je genoemd en dan ben je vergeten.’

Ligt het aan het beroerde taalonderwijs in ons land? Of heeft het te maken met de huidige cancelcultuur? Als schrijver en publiek figuur zorgt Reve tijdens zijn leven voor de nodige controverse en relletjes. Hij was geen lieverdje, eerder een querulant, een pestkop, een clown en een provocateur. In die hoedanigheid heeft hij dingen op papier gezet die kwalijk zijn als je ze leest.

Frits van Egters

‘De Avonden’ staat op mijn literatuurlijst voor de middelbare school. De roman maakt me somber, die beschrijving van een gezin vlak na de oorlog. Maar het bevat ook een droge vorm van humor die menigmaal een glimlach op mijn lippen tovert. Het is soms best wel even doorbijten, want er gebeurt niet zoveel in het leven van kantoorklerk Frits van Egters. Hij ontwaakt uit nachtmerries, ontbijt, gaat naar zijn werk, eet ’s avonds bij zijn ouders en bezoekt vrienden.

Frits woont nog thuis en gruwt van de doofheid en de tafelmanieren van zijn vader. Zijn redderende moeder boezemt hem afwisselend ergernis en medelijden in. ‘Toen hij thuiskwam, vond hij zijn moeder duttend in de leunstoel. Hij bekeek haar en zei in zichzelf, geluidloos de mond bewegend: “Ik voel me vandaag beroerd. Maar laat ons om ons heen zien. Sommige mensen worden reeds bij het begin van hun leven zwaar gestraft: zij worden als vrouw geboren.”’

Tijdens de kerstdagen heeft Frits vrijaf, maar zijn ouders vieren Kerstmis niet. Frits hoopt bij zijn vriend Victor wel een versierde kerstboom aan te treffen. Victor ziet echter op tegen de aanschaf van ‘kaarsen en al die rommel’.

Oudjaar viert de familie Van Egters wel. Frits’ moeder bakt oliebollen en ze heeft een feestelijke fles wijn gekocht. In een van de beroemdste scènes uit het boek blijkt echter dat ze zich bessen-appelsap heeft laten aansmeren. In de laatste uren van het jaar vindt Frits de kracht om zijn ouders een soort vergiffenis te schenken.

De boeken van Gerard Reve vullen een behoorlijk rijtje in mijn boekenkast. Na ‘De Avonden’ ontdek ik de andere kant van Gerard Reve en verslind ik onder andere ‘Lieve Jongens’, ‘De Taal der Liefde’, ‘Een Circusjongen’, ‘De Vierde Man’ en ‘Moeder en Zoon’. Hij is een soort gids die vrijuit spreekt over homoseksualiteit. Via de Slegte haal ik de exemplaren van ‘Op weg naar het einde’ en ‘Nader tot U’ binnen. Om me vervolgens op de briefwisselingen van hem te richten, waarin je veel over het leven van de schrijver te weten komt. Je valt echt van de ene verbazing in de andere.

Revisme

Ik kan wel zeggen dat ik een fan ben van zijn werk vol ‘revisme’: een wonderlijke versmelting van herenliefde, sadisme, mystiek en plechtig tergend taalgebruik.

Zijn archaïsche, lange meanderende zinnen zal het jongeren die hem nu willen lezen niet makkelijk maken. Maar ik smul ervan en dan vergeet ik nog zijn humor. Probeer met boekentaal maar eens iemand aan het lachen te maken, dat lukt je bijna niet. Maar Reve wel.

Velen lezen ‘De Avonden’ zo rond de kerstdagen opnieuw. Dit jaar komt er een speciale podcast ‘Tien dagen Reve’ uit. Tussen 22 en 31 december (de periode die centraal staat in het boek) zet het Literatuurmuseum elke dag een aflevering online. Daar kijk ik nu al naar uit.

Madonna

Madonna zit veertig jaar in het vak en toert momenteel met haar Celebration Tour door Europa. De 65-jarige popdiva gaf begin deze maand twee concerten in het Ziggo Dome. Madonna?! Ik kan me voorstellen dat je even met je wenkbrauwen fronst. De laatste Madonna-jaren zijn zorgwekkend. Want is ze niet een beetje de weg kwijt? Kan je haar nog serieus nemen?

Ik herinner me het pauze-act-optreden tijdens het Eurovisiesongfestival in Tel Aviv. Dat is een aanfluiting. Pijnlijk om te zien en te horen. Ook haar bizarre filmpjes op TikTok, haar bezoekjes aan de plastisch chirurg om haar gezicht verder te boetseren. Haar relaties met mannen die jonger zijn dan haar oudste dochter Dolores (26).

Queen of Pop

Toch is het een overdonderend optreden van de Queen of Pop in Amsterdam. Opnieuw komt ze te laat, maar de trouwe fans zijn bereid om op dit icoon te wachten. Al zijn er ook uitgebreide fluitconcerten te horen. En verlaten teleurgestelde fans de zaal om hun laatste trein niet te missen.

Madonna heeft tijdens deze tour geen band bij zich, alles komt vanaf een geluidsband, en tja ook de autotune ontbreekt niet, maar wat een performance. Ademloos kijk je naar de steeds wisselende acts. Het is een top show. https://youtu.be/KMVYuaOJSD4

Niet meteen onder de indruk

Veertig jaar geleden ben ik niet meteen een Madonna-adept. Haar eerste elpees maken niet zo veel indruk, vrolijke danspop, lekkere-niemanddalletjes, niks mis mee, maar een geweldige zangeres, dat wil ik niet meteen beweren. Nee, de bewondering groeit met haar liveshows en de personality die ze neerzet. Haar voorbeeldrollen als zanger, danser, acteur, relschopper, actievoerder en zakenvrouw.

In de jaren ’80 zie je plotseling dat tienermeisje zich als haar gaan kleden, met getoupeerd haar, kettingen, gescheurde panty’s, in bh’s en topjes. Op een lift-tour door Europa heb ik daar in de jaren ’80 dankbaar gebruik van gemaakt, door een meisje die er uitzag als een look-a-like Madonna aan de kant van de weg te laten liften. Gegarandeerd dat de automobilisten stopten (zie Madonna in een vriescel – Taalmens).

Discussie

Madonna is een kameleon. Haar looks wisselen constant: van slordig mollige maagd naar gespierd strak in Gaultier-korset, naar Evita, Kabbala, cowboy-look tot alien met vlechtjes.

Madonna is geregeld onderwerp van discussie, denk aan de videoclip ‘Like a Prayer’, waarin ze danst voor brandende kruisen en een zwarte heilige zoent. https://youtu.be/79fzeNUqQbQ Een superster die niet bang is om tegen heilige huisjes te trappen. Ze kust collega-zangeressen vol op de mond. Met haar seks en ambitie geeft ze de vrouwelijke emancipatie een boost. Seks als strijdmiddel tegen het patriarchaat, het is de kernboodschap van Madonna.

De documentaire ‘In Bed with Madonna’, gefilmd tijdens de Blond Ambition Tour, maakt indruk. https://youtu.be/Rg9hG0KKDms Als jonge homo vind ik vooral de scènes met de dansers interessant. Deze voornamelijk gay mannen krijgen alle ruimte om te laten zien wie zij zijn, en dat is op het hoogtepunt van de aidsepidemie zeker niet vanzelfsprekend, al helemaal niet in de VS.

Ray of Light

Met ‘Ray of Light’ slaat Madonna een nieuwe muziekstijl in. De muziek helpt me door een turbulente tijd. Met name de song ‘The power of Good-bye’. De contemplatieve teksten vallen zo ineens op hun plek en raken me. ‘Freedom comes when you learn to let go. Creation comes when you learn to say no.’ Hoe vaak heb ik dat nummer niet geluisterd! https://youtu.be/NHydngA5C4E

Madonna heeft met haar liedjes, haar vrouwelijke bewustzijn, haar uiterlijk, veel mensen geïnspireerd. Voor mij is ze het bewijs dat je, hoe oud je ook bent, jezelf altijd weer opnieuw kunt uitvinden.

Mr. Blue

Wereldaidsdag (1 december) is een internationale dag die gewijd is aan de bewustwording omtrent hiv en aids. Volgens de gegevens van het Aidsfonds waren er vorig jaar wereldwijd 39 miljoen mensen met hiv. Dat is een groot aantal. Nog niet overal ter wereld zijn medicijnen vrij beschikbaar terwijl in Amsterdam met goede voorlichting en het middel Prep het aantal nieuwe hiv-infecties fors is afgenomen.

Schreeuw van de Leeuw

In 1992 geeft fotomodel en zanger René Klijn aids een gezicht in het tv-programma ‘De Schreeuw van de Leeuw’. Presentator Paul de Leeuw verkeert op dat moment op de top van zijn kunnen en het programma trekt op de zaterdagavond een miljoenenpubliek. In zijn show wisselen zang, dans en luchtige gesprekken elkaar af. Nooit schuwt De Leeuw de zwaardere zaken van het leven, maar hij weet er altijd een humoristische draai aan te geven. De typetjes Annie en Bob de Rooy die in de filmpjes voorbijkomen zijn legendarisch.

Maar deze avond met René Klijn is ingetogen. Als je de uitzending terugkijkt is het publiek beduidend stiller. Het hakt er ook in om in een filmpje de gezonde zanger te zien (met de boyband Bam to Bam Bam heeft hij in 1989 meegedaan aan de voorronde van het Nationale Songfestival) en hoe hij in een rolstoel de studio binnenkomt met de dood op zijn sterk vermagerde gezicht.

Openhartig gesprek

Het is een mooi en openhartig gesprek tussen de beide mannen over de ziekte aids, de leegte, de pijn, het belang van veilig vrijen en zijn wensen over zijn begrafenis. Klijn mag het programma indelen zoals hij wil. Zijn buddy’s, vader, vrienden, verpleegkundige en internist zijn aanwezig. Zonder pathetiek toont het programma René’s verhaal.

Ze praten vrijuit over seks en het uitgaansleven, grappen samen over het verschil in het aantal partners. René geeft de presentator nog even een koekje van eigen deeg. ‘Jij zat de hele dag Boursin te vreten, waarschijnlijk.’ Maar aan het einde van het gesprek zegt René dat het leven van hem niet meer hoeft. ‘Het is gewoon elke dag een worsteling. En je hebt heel veel pijn en een leeg leven. Je bent alles kwijt.’

Afsluitend zingt René het aangrijpende lied ‘Mr. Blue’, een jarentachtighit van Yazoo. https://youtu.be/OOnLiYSMrSw

Best verkochte single

Van het nummer wordt vervolgens een studioversie gemaakt. Naast Paul de Leeuw werken Candy Dulfer, Lois Lane, John van Eijk en Cor Bakker mee aan het lied. Het is de bestverkochte single van 1993 en staat vijf weken op nummer één in de Nederlandse Top 40. Zo komt een grote wens van René in z’n laatste levensmaanden uit, namelijk een beroemde zanger zijn. De opbrengsten van de single zijn door Klijn geschonken aan het Aidsfonds.

Een album ligt in de planning, maar niet lang na deze hit (op 5 september 1993) overlijdt René Klijn aan de gevolgen van aids. Hij is gecremeerd en zijn as is volgens zijn wil door zijn partner Maarten, in aanwezigheid van Paul de Leeuw uitgestrooid op de Hudson in New York. Voor zijn taboedoorbrekende programma ontvangt De Leeuw terecht diverse onderscheidingen.

Tweeënzestig maar het voelt als zesentwintig

Het is eind november, een jaar is voorbij geglipt. Vandaag ben ik tweeënzestig geworden. Mijn geest dwaalt door de jaren die achter me liggen. Op zo’n moment zie ik de gezichten van de mensen die de wanden van mijn geheugen sieren. Probeer ik te genieten van de hoogtepunten in mijn leven en tracht ik het strompelen door diepe dalen te vergeten. Mijn gedachten zweven tussen vreugde en verdriet. Ik ben dankbaarheid voor wat ik heb gekregen in dit leven en probeer het verlangen naar wat verloren is gegaan tegen te gaan. Dat kan een verjaring met je doen.

Der Rosenkavalier

Soms voel ik me als de Marschallin (markiezin) uit Der Rosenkavalier, de opera van Richard Strauss. Zij vraagt zich af hoe het mogelijk is dat ze ongemerkt oud aan het worden is, wo ich doch immer die gleiche bin? Je constateert met haar ‘Die Zeit ist ein sonderbar Ding.’  https://youtu.be/0cR1EGI6AZc

Midden in de nacht staat de markiezin op om de klokken in het paleis stil te zetten, maar dat is geen oplossing. Je wilt misschien het liefst voor altijd jong blijven maar veroudering gebeurt tegen wil en dank. De tijd stroomt door, soms als een druppel, soms als een heftige regenbui.

In de spiegel van de badkamer zie ik dat de tekenen van het leven zich op mijn gezicht en lijf manifesteren. Niet de jongeman die ik denk te zijn. Je voelt je nog zesentwintig maar je bent intussen toch tweeënzestig geworden.

Niks veranderd

Als ik mensen tegenkom die ik lang niet gezien heb, zeggen ze: ‘Je bent niks veranderd.’ Dat beschouw ik als een compliment. In mindere dagen, denk ik, wellicht heb ik er altijd al oud uit gezien.

In een overvolle trein staat tegenwoordig een jonger iemand voor je op en bied je een zitplaats aan. Op het werk helpt een aardige collega je met het uitladen van zware kratten. Het aanbod overvalt je, want het is je nog nooit overkomen dat iemand voor je opstaat of je spontaan gaat helpen. Je vraagt je dan af wat zien de mensen om je heen als ze naar je kijken?

De tijd stilzetten

Je bent vergeten dat je er vanbuiten anders uitziet dan vanbinnen. ‘Wo ich doch immer die gleiche bin.’ Maar nee dus. In je gedachten kun je misschien de tijd stilzetten, dezelfde blijven, in werkelijkheid echter niet. De tijd vreet aan je aan, de chronometer tikt door.

Gek dat je soms denkt dat het leven nog moet beginnen. Dat je nog bij je moeder achter op de fiets zit en je verwondert over de wereld om je heen. Dat je in bed ligt en dat elk moment iemand onder aan de trap kan roepen dat je nu echt het licht uit moet doen, je boek moet wegleggen om te gaan slapen. Of dat je denkt dat je die eindscriptie voor je studie nog moet schrijven. Of dat die grote liefde nog moet komen.

Spelen

Ouder worden, maar je toch jonger voelen, is zo gek nog niet. Een jeugdig gevoel blijkt een waar levenselixer te zijn. De Ierse dichter George Bernard Shaw zei het al: ‘We stoppen niet met spelen omdat we oud worden, we worden oud omdat we stoppen met spelen.’ En met spelen bedoelde hij lachen, genieten en plezier maken.

Meer kleur op de weg

Als ik vanaf het balkon naar de geparkeerde auto’s in mijn straat kijk, zie ik welgeteld één blauwe auto. De rest is zwart, grijs of wit. Erg doorsnee. Het is het algemene beeld op de weg, overheersend dezelfde drie variaties: zwart (24 procent), wit (13 procent) en vooral grijs (34 procent). Erg weinig kleur en zeker geen felle, opvallende kleuren. Die raak je tweedehands niet kwijt is het adagium. Daarnaast is een trendy kleur niet tijdloos. Je loopt het risico er snel op uitgekeken te raken.

Henry Ford

Autopionier Henry Ford zei het al: ‘De klant kan elke kleur krijgen die hij wil, zo lang het maar zwart is.’ Ford maakte met de T-Ford de automobiel tot een massaproduct. Hij was zowel visionair als pragmatisch. Koolzwart was in de begintijd van de auto een van de weinige verfkleuren die snel droogde en niet verbleekte in de zon.

De afgelopen jaren zijn auto’s steeds vaker neutraal van kleur en gaan ze meer en meer op elkaar lijken. Toch wel erg saai. Zeker in deze donkere dagen van het jaar als alles al grijs en somber is zou een beetje meer kleur op de weg niet misstaan.

Eenheidsworst

Zelf doe ik net zo hard aan die eenheidsworst mee. Het is bij de koop kiezen tussen deze Lumen Grey Pearl Hyundai i10 direct meenemen uit de showroom of wachten op een lange levering van mijn favoriete kleur: Alpine Blue.

Het rijden in een zilverkleurige auto is soms lastig. Het gebeurd weleens dat ik op de parkeerplaats van de HEMA in een grijze auto wil stappen en verbaasd ben dat ik het klikken van het slot wel heb gehoord, maar de deur niet openkrijg.

De ‘echte’ kleuren zijn steeds meer van de weg geraakt. Blauw is de enige kleur die nog serieus meedoet (rond de 14 procent). Rood schommelt sterk in populariteit, maar komt ook niet boven de 7 procent uit. Van rode auto’s – zonder metallic lak-  weet ik dat je die met enige regelmaat van een waxlaagje moet voorzien anders rij je in no-time rond in een roze variant.

Knalgeel of gifgroen

Waar is de tijd van de gekleurde auto’s gebleven? In de vroege jaren zeventig onder invloed van de hippiecultuur was het behang oranje, de vergaderstoeltjes felgroen, het keukenblad geel, en reden we rond in de sportieve rode Ford Capri of diens limoengroene concurrent Opel Manta.

Ik herinner me de opvallende knalgele Panda van een collega presentator. Als we tijdens opnamen van locatie naar locatie reden, was het niet nodig de route te weten, je hoefde alleen maar zijn ‘geklutste ei’ te volgen. Mijn eerste auto was een PTT-groene Opel Kadett Coupé. De gifkikker was niet vooruit te branden, tenzij je hem aanduwde of een klap met een hamer op de carburateur gaf.

Electrische auto’s

Gelukkig krijgt de auto tegenwoordig weer meer kleur op de wangen. De reden daarvoor is de toenemende elektrificatie. Bij elektrische auto’s gaat het meer over comfort en over elektronica die taken van de chauffeur overneemt, dan over versnellingen en pk’s. Dat betekent een groter accent op lifestyle, minder op het rijden. Wat zich manifesteert in uitgesproken maar ook warme en complexere kleuren.

In de reclamefilmpjes voor nieuwe modellen wordt een uitgesproken kleur regelmatig ingezet. Alles om de consument naar de showroom te lokken. Maar als mensen bij de dealer staan en een aankoopbeslissing nemen, blijken ze in hun kleurkeuze vaak toch behoudend. Ze gaan vooralsnog voor zwart, wit of grijs, maar een kentering tekent zich af in het aanbod.

Postermeisje

Dit meisje uit Arnhem heeft idealen en komt daar ook voor uit. Ze roept andere mensen op dat alstublieft ook te doen en niet domweg de massa achterna te lopen. ‘Kom voor jezelf op!’ Ze is een meisje dat geen zin heeft om op haar reet te blijven zitten tot er wat gebeurd maar die graag zelf actie onderneemt door leuzen te bedenken, die mensen tot nadenken aanzetten. Ze heeft zeker humor en is positief ingesteld.

Dagelijks een spreuk

Deze meid wil het leven op de wereld beter en mooier maken. Voor haar is dat geen luchtkasteel. Het is ook niet iets dat je moet overlaten aan bazen, politici of ouders. Je idealen verwezenlijken doe je zelf, door dagelijks een spreuk te schrijven. De mensheid moet vooruit, vindt ze, met plezier geeft ze mensen een zetje in de rug. Zo moeilijk is dat ook niet, als je gewoon begint en steeds een stapje verder zet. En dan nog één. En nog één. Voor je het weet doet er iemand met je mee. En dan nog iemand. Voor sommigen is ze een goede vriendin, waarmee ze de straat op gaan, waarmee ze kunnen lachen en huilen, waarmee ze in actie kunnen komen.

Plakken

Voor het eerst verschijnen haar posters eind 1983 in het straatbeeld. Het plakken blijft al snel niet beperkt tot ons land. Ze steekt de grens over naar België en na de val van de Muur rijdt ze met haar vrienden in een blauw busje naar Oost-Europa om met eigen ogen te zien hoe mensen in zo’n repressief politiek systeem erin zijn geslaagd de weg naar democratie in te slaan.

In haar puberteit doet ze een keer mee aan de landelijke verkiezingen en haalt ruim twaalf duizend stemmen. Maar dat is meer als publiciteitsstunt bedoeld. Ze groeit uit tot een bekende persoonlijkheid. De beste manier om deze meid te leren kennen, is door haar posters te lezen. Je herkent haar handtekening meteen.

Ze zal altijd een fictief meisje blijven dat posters met kritische en/of humoristische teksten schrijft, online zet en in de openbare ruimte plakt. ‘Ik wil best zeggen wie ik ben, maar pin me er niet op vast,’ zegt ze op haar website. www.loesje.nl

Tegenwoordig is haar affichecollectief in meer dan dertig landen actief. Maar Arnhem is nog steeds de bakermat van het postermeisje dat ‘gevoelens vertaalt die leven in de samenleving’ en ‘mensen raakt in het diepst van hun hart’. Daarmee geeft ze de wereld een zetje in de goede richting.

Veertig

Deze maand is het postermeisje veertig geworden. Nu ze de middelbare leeftijd heeft bereikt is het hoog tijd voor een eigen biografie. Loesje – Querido (singeluitgeverijen.nl) In haar boek reflecteert ze op die afgelopen veertig jaar, bekijkt ze hoe ze er nu voor staat en richt de blik op de toekomst, want die moet ook nog geschreven worden. Een boek vol foto’s, krantenknipsels, verhalen van fans, gezeur van haar familie en veel, heel veel posters. #loesje