Blog

Stoppen op je hoogtepunt of stoppen als de rek eruit is. Afgelopen vrijdagavond kwam er een bewogen einde aan vijftien jaar De Wereld Draait Door. Tot zover. Een ander afscheid dan iedereen in gedachte had. De laatste weken zat Matthijs van Nieuwkerk zonder publiek in de studio en de gasten op gepaste afstand van elkaar. Het format paste zich aan deze veranderde tijd aan. Plotseling werkloze artiesten gaven een klein optreden op het podium van de gedeelde smart.

Er gingen petities rond dat Matthijs moest blijven, zo’n ankerpunt in onze televisiegeschiedenis mocht er niet op deze wijze tussenuit piepen. Juist nu we het programma zo hard nodig hebben, want het is een steun en symbool van hoop geworden waar we nu niet zonder kunnen. In samenwerking met cabaretier Paul Haenen werd in de nachtelijk uren – de tijd waarop DWDD herhaald zou worden – Troost-TV uitgezonden. Vrolijke en troostrijke programma’s uit de oude doos die men nog eens graag terug wilde zien, zoals Love Letters, Spel zonder grenzen, Jiskefet, RUR of Van Kooten en de Bie.

Naar de televisie kijken kan van weinig of geen betekenis zijn, maar ook van grote waarde. Het medium heeft verschillende functies. Allereerst het vervullen van de behoefte aan informatie en het interpreteren van informatie. Moderne samenlevingen bestaan met behulp van informatie; ze overleven alleen als hun burgers goed geïnformeerd zijn. De interpretatie van de enorme hoeveelheid informatie kan misverstanden en paniek bij het publiek voorkomen. Televisie houdt de mensen op de hoogte en brengt de wereld voor hen in beeld: de wonderen van de zee, de landing op de maan, de erbarmelijke omstandigheden in vluchtelingenkampen, het wordt hen allemaal thuisbezorgd.

Een tweede functie is amusement. Vaak moeilijk van informeren te onderscheiden. Veel informatie bevat amusementswaarde en veel amusement informeert of draagt bij tot het waardensysteem van het individu. Amusement kan de horizon van de kijker verbreden, maar heeft als belangrijkste functie dat het mensen de gelegenheid biedt tijdelijk te ontsnappen aan hun spanningsvolle bestaan. Historisch gezien heeft iedere samenleving bepaalde ontvluchtingsmogelijkheden nodig voor haar burgers, variërend van orgiën en dramatische rituelen tot alcohol en drugs. Het medium tv is daarbij vergeleken onschuldig vertier, een ontsnapping die goedkoop is, onmiddellijk werkt en sociaal volledig geaccepteerd is. Het stelt mensen in staat te lachen, ergernis te koesteren, woedend te worden, de tijd te doden of een traan weg te pinken.

Socialisatie wordt gezien als derde taak. De tv laat vaak, zonder dat programmamakers zich daarvan bewust zijn, zien hoe men zich hoort te gedragen, wat goed is en wat slecht, wat ‘in’ is en wat ‘uit’. Dit socialisatieproces kan bijdragen tot de eenwording van de samenleving: zij geeft een beeld van hoe ‘men’ denkt, oordeelt, handelt en optreedt.

Een andere functie, verband houdend met socialisatie, is opleiding. In de mediawet is dit element ook opgenomen en onder andere documentaires en achtergrondprogramma’s vallen onder deze educatieve taak.

De laatste functie die ik in dit rijtje wil noemen, is het bewaken van de samenhang in de samenleving. Televisie kan een bijdrage leveren tot een verantwoordelijke maatschappij. Om deze functie waar te maken, moet de tv aanhoudend aandacht besteden aan de noden en misstanden in de samenleving. Televisie heeft als zodanig een waakhondfunctie doordat het wantoestanden aan de kaak stelt en zo probeert een sociale verandering op gang te brengen.

Op papier klinkt dat natuurlijk erg mooi en misschien een beetje hoogdravend, het heeft alles te maken met hoe groot je het belang van televisie inschat en welk mensbeeld je hebt. Voor veel mensen – zeker nu en vooral voor ouderen – is de televisie het verbindingsnetwerk met de samenleving. Tv is een belangrijke psychologische compensatie voor de gevoelens van frustratie, vervreemding en eenzaamheid of het gebukt gaan onder ziekte, baanloosheid en andere soortgelijke problemen. Televisie is het altijd beschikbare gezelschap. Mensen beleven haar als een vriendelijke gast, sympathiek, interessant en altijd stof tot gesprek biedend. Televisie geeft mensen het gevoel ergens bij te horen. Het grijpt ons aan wanneer we beelden van de neergehaalde MH17 zien of een aardbeving in Groningen. We beleven een immens gevoel van betrokkenheid wanneer het Nederlands elftal het EK wint. Televisie stelt ons in staat mee te leven. In goede en kwade dagen. Met vreugde en leed.

Ten slotte komen we bij de troostfunctie van het medium. Theoloog en oud-directeur IKON, Wim Koole heeft er een geweldig proefschrift over geschreven en hij was een bron van informatie bij

mijn eindscriptie theologie waarin ik de mogelijkheden van televisie onderzocht voor godsdienstige communicatie.

De vraag naar troost leeft op. Of je het nu religieus wilt invullen of ziet als een open speurtocht naar antwoorden op de dilemma’s van onze tijd. Er is geen algemene definitie voor troosten, maar we weten allemaal wat we ermee bedoelen en bovendien, troost is voor iedereen weer iets anders. Waar de een een arm om zich heen nodig heeft, heeft de ander meer aan woorden en weer iemand anders heeft iemand alleen in de omgeving nodig. Als je troost kunt bieden, wil dat niet zeggen dat het oplossingen zijn. Daar zit men over het algemeen ook niet op te wachten, temeer omdat die er meestal niet zijn en alles wat je aan oplossing bedenkt, is niet waar de persoon op zit te wachten.

‘Troost’ definieert Koole als ‘het leren leven met het onvermijdelijke’. In eerste instantie zoeken mensen troost bij vrienden en familie. Maar volgens Koole heeft televisie een paar extra dimensies. Televisie heeft de kracht individuele mensen bij een gemeenschappelijk gevoeld leed te betrekken. Een voorbeeld daarvan is de nationale rouw rond de MH17-ramp. Ik weet zeker dat de beelden van de vliegtuigen die de kisten van de slachtoffers terugbrachten en de stoet van lijkwagens door het land veel mensen tot troost zijn geweest. Door de televisie kon men het meemaken, het is een medium dat de samenleving bindt. Dat moment blijft je bij, ondanks het feit dat het leven doorgaat.

Als je de afgelopen maand naar de tv keek, journaal of talkshows, dan werd je daarvan niet vrolijk, maar wat dichter Gerrit Komrij ooit de ’treurbuis’ noemde, zou wel eens voor miljoenen een ’troostbuis’ kunnen zijn. Het kan ons leren omgaan met het onvermijdelijke waar we geen macht over hebben. De beeldbuis is het altijd beschikbare gezelschap dat met programma’s over menselijke ervaringen erkenning en herkenning aanbiedt. Erkenning omdat ik in gesprekken met medemensen elementen van mijn eigen zorgen terugzie. Herkenning omdat ik tot mijn geruststelling kan vaststellen: ik ben niet de enige die daarmee zit. Eventueel: met hem of haar vergeleken heb ik niets te klagen. Mensen hebben behoefte in de donkere coronatijden een hoopvol en positief geluid te horen. Welnu: de NPO gaat door met Troost-TV, en niet alleen in de nachtelijke uren maar juist op primetime op NPO3. Dat past in het voornemen om op alle fronten de komende weken meer troost te bieden. Zo worden ook oude series als Zeg ‘ns Aaa binnenkort herhaald.

In deze tijden van corona – al mag ik dat niet schrijven van de taalrubriek in de Volkskrant omdat het nu al een cliché is – moet je creatief zijn. Dagelijks een uur wandelen op de hei is het nieuwe zwemmen voor mij geworden. Het verzet even de zinnen tijdens de quarantaine. Op de Zuiderheide zijn allerlei routes mogelijk: fietspaden, ruiterpaden en kruip-door-en-sluip-doorpaden. Het is er druk, want veel mensen willen zo even een frisse neus halen. Dus moet je soms uitwijken om niet in kluitje hondenbezitters terecht te komen, die zich niet echt aan de houd-afstand-regel houden. Het is lang geleden dat ik zoveel honden heb gezien. Ik denk dat de vele hondenuitlaatbedrijfjes die het Gooi rijk is slechte tijden doormaken want iedereen laat nu zijn eigen hond weer uit.

Ik heb mijn oude Ipod meegenomen. Die gebruik ik niet dagelijks maar het uiterst compacte apparaatje gaat wel altijd mee op vakantie. Het roept meteen allerlei herinneringen op. Hij staat vol met mijn favoriete muziek die je bij je zou willen hebben als je op een onbewoonbaar eiland (hic) zit. Op de cadans van het Talking Headsconcert Stop making sense heb ik er stevig de pas in. Ik moet wel opletten waar ik mijn voeten neerzet, want nog een blessure erbij zou niet fijn zijn. In het begin van de week is het prachtig lenteweer en zie je veel moeders met kinderen, sommigen hebben van een oud kleed een alternatieve schoolklasje gemaakt. Even verder wordt er gevliegerd en een aantal jongetjes zijn bezig een boomhut te bouwen. Het kan nu allemaal. In de lucht scheren de sportvliegtuigjes van het vliegveld Hilversum af en aan. Het gepruttel van de zuigermotoren zorgt zo voor extra leven in de brouwerij. Ik kan de afleiding wel gebruiken want tijdens het wandelen ga je vrees hebben voor de ander: wie is een drager van het virus? Het decor van alles wat vanzelfsprekend leek lijkt verdwenen. Ik laat de drukte om me heen een beetje de route bepalen. Ineens sta ik bij de zandverstuiving. O ja schiet er door me heen, hoe vaak hebben we hier niet in de zomer illegale kampvuurfeesten gehouden?

Als het mooi weer dreigde te worden werd er een datum geprikt en een van de vrienden zorgde ervoor dat er een flink aantal pallets werden ingeslagen. Aan het begin van de avond waren ze nog bedoeld om op te zitten en later natuurlijk om in het vuur te verdwijnen. Iedereen nam drank en hapjes mee. Voor de liefhebbers was er wiet en pillen. Creatieve jongens speelden op hun gitaar en zetten soms een meezinger in. Het was een gezellige boel. Een zomernacht kregen we onverwacht bezoek van twee mannen in het groen. Nu waren onze rooksignalen op de open heide ook wel van ver te zien dus het was geen wonder dat we hun aandacht hadden getrokken. Een fijnprater wist de mannen te paaien. Normaliter zou dit een fikse boete betekenen en moest het feestje meteen geblust worden. We mochten nu echter het vuur – meer een brandstapel – langzaam laten uitbranden en we moesten er bij het verlaten van de zandverstuiving zeker van zijn dat het kampvuur definitief uit was. ‘En wat doen jullie met die pallets?’ was nog de vraag. ‘Die nemen we straks weer mee, meneer.’ Waren wij blij dat ze nog niet op het vuur lagen en dat er alleen takken en strokkelhout in de fik stond. Twee uur later gingen alle pallets natuurlijk boven op het vuur, compleet met de exemplaren die nog in de Transporter lagen, die een eindje verder in het bos stond geparkeerd. Het waren memorabele feesten. De laatste mannen plasten hoogstpersoonlijk de smeulende resten nog even uit. Een luid sissen was hun dank. Beneveld vond iedereen in het donker over de kronkelige en hobbelige paadjes zijn of haar weg weer naar huis.

De Talking Heads zijn in mijn oren inmiddels vrolijk verder gegaan met hun concert:

‘You don’t have to wait for more instructions

No one makes a monkey out of me

We lie on our backs, feet in the air

Rest and relaxation, rocket to my brain’

Ik doe een stapje opzij voor twee joggers die keurig afstand van elkaar houden of heeft de laatste man moeite om het tempo van zijn maat bij te houden? Een half uurtje onderweg en het zweet staat me al op de rug. Dat is de reden waarom ik voor het zwemmen heb gekozen. Op een bankje zit een meisje te schrijven in haar dagboek. Het puntje van haar tong steekt uit haar mond. Ze gaat compleet op in het schrijven. Met haar vrije hand strijkt ze een wilde haarlok achter haar wijduitstaande oor. Ter hoogte van een van de vele grafheuvels grazen witte koeien. Wel een gek idee dat hier al vijfduizend jaar mensen begraven liggen.

Ik voel mijn telefoon trillen. Allerlei apps brengen me op de hoogte dat het songfestival niet doorgaat. Dat verbaasd me niks, maar jammer is het wel. Hopelijk volgend jaar dan maar.

Op de terugweg ga ik een stukje door het bos. Plotseling zie ik waar ik ben. Voor mij de kuil met houten bankjes, een klein theater midden in het bos. Hier wordt begin september altijd het Bosjesfestival gehouden. Het mooiste feestje in het bos. Twee avonden openluchttheater, cabaretiers, muziek en dansen echt een sensatie. De locatie is dan sfeervol ingericht en verlicht. Met op zaterdagmiddag zelfs een kindereditie. Je moet altijd snel zijn wil je kaartjes voor dit jaarlijkse festijn bemachtigen. Normaal ga ik er altijd via het Landgoed Zonnestraal naartoe, maar er is dus blijkbaar een kortere route. Zo leer je ook nog wat.

Medewerkers van het Goois natuurreservaat zijn druk bezig het grindpad te egaliseren en de kuilen op te vullen. Een troostrijke gedachte dat ze ervan uitgaan dat hier over afzienbare tijd weer duizenden natuurliefhebbers een geëffend pad zullen vinden. Als het mij gegeven is om onder restrictie naar buiten te blijven gaan dan zal ik het hier lente zien worden en merken dat de natuur langzamerhand kleur zal gaan krijgen.

Ik heb de Talking Heads vervangen door de Ierse folkzanger Luka Bloom. Heel toepasselijk brengt hij een ode aan de natuur. Ik laat de tekst van June tot me doordringen. Hopelijk kunnen we in juni de midzomernacht vieren zonder restricties. Laat dat hoop en troost zijn.

‘I hear the long grass shuffling in the June breeze

Smell the lavender and the catmint leaves

Everything comes and goes like the tides

Life is celebrations and goodbyes

Ah but June, I love the way you pull me in

June, I love your heat upon my skin

June, I love the way you pull me in

To your midsummer feeling’

Als je na bijna honderdvijftig anekdotes weleens denkt waarover zal ik de komende weken schrijven dan is de coronacrisis natuurlijk een gebeurtenis om aan te grijpen en reden om het stukje dat klaarligt over de verlaging van de maximumsnelheid op de autoweg die afgelopen weekend stilletjes in is gegaan maar even terzijde te leggen. Aan de andere kant kan je geen krant openen, radio of televisie aanzetten, gebruik maken van social media of je wordt bedolven onder nieuws rond het coronavirus. We maken elkaar zo ook een beetje paranoia, angstig of zelfs fatalistisch, terwijl nu juist de juiste dingen gedaan moeten worden om de volksgezondheid niet verder in gevaar te brengen. In deze pandemie van coronaverhalen hier toch die van mij.

Vrijdagmiddag ga ik boodschappen doen. Ik heb net de laatste pagina’s van het manuscript van Marijke van Dijk gelezen en weet hoe haar nieuwe roman ‘Veerkracht’ afloopt. Nog helemaal in deze familieperikelen ondergedompeld, stap ik winkelcentrum Kerkelanden binnen. Mijn zus had eerder die ochtend nog een appje over het hamsteren gestuurd, maar verder had ik er niet zo bij stilgestaan. Meteen als ik de Lidl binnenga, zie ik het al. Wat is hier gebeurd? De gehele brooddivisie leeg. Op een paar exotische exemplaren na die altijd voor een bepaalde doelgroep bestemd zijn. De grote stapel met wc-papier die twee dagen terug noch naast de winkelkarren stond – ja net deze week in de XXL-aanbieding – is verdwenen. Ook bij het vlees zijn alle schappen geplunderd, alleen de nieuwe vegan artikelen liggen als eenzame winkeldochters in het witte licht. Het is erger dan ik had gedacht. Beelden van Sovjetwinkels dringen zich aan me op. Maar hier in de Lidl Kerkelanden toch niet? Later zie ik op het NOS-journaal wat er eerder die dag hier is gebeurd. Mensen die met over de top volgeladen winkelkarren naar buiten komen.

Terwijl ik mijn spulletjes bij elkaar scharrel, moet ik zelf de verleiding onderdrukken om toch ook niet in te slaan voor het geval dat? Maar wat dan? Er ligt niks meer. Tussen de chaos in de winkel loopt een geschrokken klant druk te telefoneren. ‘Mensen lijken wel van God los,’ doet ze opgewonden verslag van het slagveld in de schappen. ‘Belachelijk, wat is er aan de hand met iedereen?’ Ze blijft luidkeels haar verbazing uiten. ‘Zijn ze gek geworden?!’ Het zorgt in deze bizarre situatie voor een glimlach.

Als ik mijn maaltje bij elkaar heb, sluit ik aan in de rij, ook XXXL lang. Er zijn maar vier van de acht kassa’s open en het ziet er niet naar uit dat daar verandering in gaat komen. Ik app mijn zus om de wachttijd te verdrijven. ‘Het lijkt hier wel oorlog!’ Hoe dichter ik bij het afrekenpunt kom hoe meer de stress bij het personeel duidelijk wordt. De manager is druk aan het managen. Het aantal beschikbare krachten moet hij verdelen over de kassa’s en de bevoorrading. Buiten staat een vrachtwagen die in allerijl langskomt om de lege schappen aan te vullen. ‘Wie doet de pallets?’ Tijdens het wachten zie ik nog ergens een volgeladen mandje staan met twaalf pakken houdbare melk. Blijkbaar kon de aspirant-koper niet langer het geduld opbrengen om op zijn beurt te wachten en heeft hij wellicht gefrustreerd van zijn hamsterwoede afgezien.

Veertien dagen na de eerste corona-patiënt in ons land is er veel veranderd. Om het virus in te dammen zijn er draconische maatregelen getroffen die ingrijpen op de normale gang van leven. De komende drie weken moeten we zoveel mogelijk binnenblijven en grote groepen en evenementen mijden. We moeten andere manieren van begroeten verzinnen en een beetje op afstand van elkaar blijven! Kortom, ons een beetje als kluizenaars gaan gedragen.

Nu werk ik al thuis dus daar veranderd voor mij niks aan. Mijn verzetje is de dagelijkse kilometer zwemmen. Maar drie weken geleden heb ik tijdens een wandeling op de hei een ongelukje gehad. Het had geregend en er lag een grote plas die we probeerden te omzeilen, terwijl ik de hei opstap voel ik dat mijn voet wegglijdt. In plaats van het lot van een natte broek te aanvaarden, probeer ik de val op te vangen met mijn rechterarm. Een pijnscheut schiet door bovenarm en schouder. De huisarts constateert dat er niks gebroken is of gescheurd, maar vertelt dat ik van deze kneuzing toch wel zes weken last kan hebben. Thuis moet ik een ontspannen houding aannemen tijdens het werk en af en toe een oefening doen. Ik heb nog een keer geprobeerd om te gaan zwemmen, maar dat was geen succes. Ook niet met een rugslag. Inmiddels is er een deurbeleid bij het banenzwemmen ingesteld.

Mijn tweede huiskamer, het filmtheater, is door het kabinetsbesluit gesloten. Mijn laatste bezoek was al geen succes. Het is niet handig om je onder de mensen te begeven als je hooikoorts hebt. Ik kan het niet helpen als een niesbui me overvalt. Het echtpaar dat naast me zit schuift met een slap excuus een stoel op. Moet je dan gaan uitleggen dat je geen virus onder de leden hebt?

We moeten ons vermaak binnenshuis zoeken en wennen aan tv-shows zonder publiek. Weten we een beetje hoe het songfestival gevierd gaat worden…als dat überhaupt doorgaat.

In de Volkskrant zaterdag een paginagrote advertentie dat ze er alles aan zullen doen om de vertrouwde krant op tijd op de deurmat te laten vallen, maar dat ze daarvoor achter de schermen van alles moeten organiseren. McDonald’s vraagt om contactloos te betalen en je maaltijd via de McDrive te bestellen. Op de volgende pagina doet AH – ja, de grootgrutter die ons zo nu en dan juist tot hamsterééééén aanzet – een dringend beroep om boodschappen te doen zoals we dat normaal ook doen! Drie paginagrote mededelingen die opvallen.

We zullen het een tijdje moeten uitzingen zonder musea, theater, cafés, (ski)vakantie of (top)sport. Maar niet getreurd ik kom deze zelfquarantaine wel door, genoeg te doen! Ik wil alle mensen die zich inzetten om deze pandemie onder de knie te krijgen een hart onder de riem steken. Ik denk vooral aan de mensen in de zorg en aan zij die beslissingen moeten nemen, laten ze wijs zijn! En ik hoop dat de situatie snel een gunstige wending neemt.

‘Goedenavond, ik stel voor dat we gaan beginnen.’ Burgemeester Kees Dekker van de gemeente Dronten slaat met de voorzittershamer op de tafel. ‘Ik heet u allemaal van harte welkom. Wethouders en u op de tribune. De vertegenwoordigers van de pers. Wij hebben een bericht van verhindering binnengekregen van het raadslid van Gemeentebelangen in verband met ziekte. Eerst gaan wij kijken naar de vaststelling van onze agenda.’

Ik sta in de raadszaal achter een van de drie camera’s die op deze donderdagavond live verslag doen van de raadsvergadering. Het is altijd een beproeving. Zo’n avond duurt meestal drie uur en saaiheid is troef. Tenzij partijen in een heftig debat verzeilt raken dan kan het nog wel spannend zijn. Of soms zorgt iemand op de publieke tribune voor rumoer. En dan is het hard werken om de sprekers goed in beeld te krijgen.

‘…Voorzitter, punt van orde, het lijkt me terecht dat we met betrekking tot elkaar bepaalde fatsoensnormen in acht nemen en dit soort diskwalificaties lijken mij niet op zijn plaats…’

In mijn oortje hoor ik de aanwijzingen van de regie die in de kelder van het gemeentehuis zit. Vaak worden er moppen getapt in de doodse momenten. Je moet oppassen dat je niet in de lach schiet, en je kunt alleen met een knipoog naar de medecameramensen aangeven dat je het grappig vindt.

‘…Ik wil de nadruk op de kleinschaligheid van het project leggen, en het is zeker niet industrieel, dat hebben we er niet mee bedoeld, maar goed als u er anders over denkt dan horen we dat graag…’

Als je achter de camera staat die voor de publieke tribune is opgesteld, kijk je uit op een lange stenen muur waarop een serie van vijf foto’s hangt van Ger Dekkers, getiteld ‘Fietspad bij Dronten’. Steeds is hetzelfde fietspad gefotografeerd en telkens doet de fotograaf een stapje opzij waardoor je een ander perspectief krijgt. Een serie om in te verdwijnen tijdens zo’n lange raadsvergadering.

‘…Ik weet dat er in uw fractie ook aandacht aan is besteed en dat verdient een pluim. Op zich is dat al grote winst en daar spreek ik mijn respect en waardering voor uit…’

Persoonlijk houd ik van zijn foto’s. Geen mensen, geen bebouwing, geen voertuigen. Hooguit een dijk of een weg of een rij bomen. Door mensenhand geschapen landschappen, lijnrecht en grootschalig. Door de beeldend kunstenaar geobserveerd en volgens een vooropgezet plan gefotografeerd. Hoe herkenbaar als je door het vlakke nieuwe land van de Flevopolder rijdt. Iedere keer als ik een fietstochtje maak naar het Roggebotzand ben ik onder de indruk van de rechtlijnigheid. Het is grappig dat het meertje nog wel zijn grillige vormen heeft en niet een vierkante waterbak is, of desnoods een naar de horizon weglopende driehoek. Ik kan van het polderlandschap genieten en daarom heb ik ook een zwak voor het werk van Ger Dekkers.

‘…Agendapunt negen: Het woord is aan de heer….’

Met zijn oude Hasselblad-camera met een 50 mm gematigde groothoeklens is de fotograaf dagelijks in de polder te vinden. Het levert iconische fotoseries op, gepresenteerd in rijen van bij voorkeur vijf, zeven of negen foto’s of in vierkante blokken van drie bij drie afbeeldingen. Zelf noemt hij het zijn ‘landschapswaarnemingen’. Het kijken, het ontdekken van elementen in het landschap en het fotograferen zijn voor hem belangrijker dan het eindproduct. Door deze werkwijze zou Dekkers een conceptuele kunstenaar genoemd kunnen worden.

‘…Andere tijden en andere omstandigheden dwingen ons tot andere maatregelen. De hardheidsclausule moet er wat ons betreft inblijven. De VVD is in tegenstelling tot de SGP/RPF niet dogmatisch…’

‘Jan, de SGP fractie graag voor een reactie.’

Ik schrik op uit mijn overpeinzingen en neem de fractie in beeld. In mijn viewfinder zie ik een beteuterd gezicht.

Het mooie van de polder is dat je overal de horizon kunt zien, de blauwe luchten, de rechte lijnen van de akkers met af en toe een dijk. Ik vind dat iets magisch, zo mooi, zo typisch Flevoland: daar raak je nooit op uitgekeken.

‘…Dan sluit ik deze vergadering onder grote dank.’

De burgemeester slaat met de hamer op het blok ten teken dat het laatste agendapunt met algemene stemmen is aangenomen. Gelukkig, de vergadering is ten einde. We breken onze spullen af en brengen ze terug naar de studio in de Meerpaal.

In het donker lift ik naar Kampen. Van het vlakke landschap is niet zo veel meer te zien, of het moeten de witte strepen zijn die in de koplampen oplichten.

Als ik tegenwoordig in Dronten kom voor een boekpresentatie en door de polder rij, zie ik de veranderingen in het vlakke landschap. Het nieuwe land verdwijnt. Ik merk ook de verrommeling op, waar Dekkers altijd bang voor is geweest. Langs de weg staan steeds meer vierkante blokken – dat dan nog net wel – van weer een groothandel of distributeur. Het open landschap groeit steeds meer dicht. Het wordt alsmaar lastiger om een geschikte plek te vinden om een typische Dekkers’ foto te maken.

De laatste jaren leefde de kunstenaar in anonimiteit en in januari is de man die een ode bracht aan het vlakke landschap overleden. ‘Met het oog van de kunstenaar en de hand van de fotograaf zette hij het Nederlandsche landschap in een nieuw perspectief,’ stond op de rouwkaart. Zijn complete archief schonk hij aan het Nederlands Fotomuseum.

Vanuit mijn keukenraam zie ik beneden in de tuinen allerlei bomen en struiken uitbotten of in bloei staan. De prunus verspreidt haar zoete geur. De krokussen en narcissen zijn al verdwenen. ‘Dat is vroeg!’ zou ik tegen de flora willen roepen. Het is niet echt winter geweest, dus geef de natuur eens ongelijk. Ze zet gewoon vroeg het voorjaar in. Maar misschien roert maart zijn staart nog en komt er een flinke vorst en wat dan?

De natuur is van slag door het veranderende klimaat. In januari en februari is het nog nooit zo warm geweest. Allerlei dieren die in hun winterslaap zouden moeten zitten zijn alweer actief. De padden zijn met hun trek begonnen. Als boerenjongen ben ik ook van de leg. Ik heb mijn wanten en sjaal nog niet hoeven te gebruiken. We mogen als moderne mensen dan ver verwijderd lijken van de natuur, met onze centrale verwarming, magnetrons, rotbotstofzuigers en Netflix, maar als je bent opgegroeid in een omgeving waar je afhankelijk bent van de seizoenen dan is dit verre van normaal. Is deze non-winter het nieuwe wintergevoel?

En dan kunnen bepaalde politici wel roepen dat het best meeval met die klimaatverandering, maar ik ben er niet gerust op. In mijn hoofd klinken de woorden van diverse deskundigen die ik voor tv-programma’s heb geïnterviewd. Ik zie Walter van der Kleij, lid Technische Adviescommissie voor de Waterkeringen, nog in de uiterwaarden van de rivier staan. Om ons heen zijn draglines bezig meer ruimte voor water te maken en de dijken te verhogen. Nadat dit gebied met overstromingen te maken heeft gehad door extra hoogwater in de jaren ‘90. Ik vraag hem: ‘Is dit een afdoende maatregel?’

Zonder blikken of blozen zegt hij: ‘Als de aarde verder opwarmt dan gaat het in Nederland een keer goed fout. Eeuwenlang hebben wij ons tegen het zeewater beschermd door dijken te bouwen en polders droog te maken. De rivieren werden zo veel mogelijk gekanaliseerd, zodat het water zo snel mogelijk gecontroleerd naar zee kon stromen. De laatste jaren is steeds duidelijker geworden dat de zeespiegel rijst, er meer regen valt en de rivierafvoeren toenemen. Bovendien kunnen wij onze dijken niet blijven verhogen.’

Zijn blik is zorgelijk, dit zijn lapmiddelen, maar het probleem ligt in de opwarming van de aarde en het smelten van de ijskappen. Voor diezelfde Teleac/NOT-serie ‘De wegen van het water’ geeft Marcel Stive in de duinen van Scheveningen een vergelijkbaar antwoord. Hij onderzoekt voor de TU Delft de gevolgen van de zeespiegelstijging. Ook hij waarschuwt voor de onderschatting van overstromingsgevaar. Nederlanders wanen zich veilig achter de duinen. Het is echter de hoogste tijd om zwakke plekken in de Nederlandse zeewering aan te pakken.

Dit zijn stemmen aan het begin van deze eeuw, die zijn nog gematigd over de procentuele stijging van de zeespiegel, en de opwarming van de aarde met 1 tot 2 graden, maar wat is er inmiddels gebeurd? Vijf jaar later attendeert Stive in de media dat uit de vijfjaarlijkse toetsing op de primaire waterkeringen blijkt dat 680 van de 2875 kilometer belangrijkste dijken en duinen niet aan de wettelijke normen voldoet en dat van een derde van de belangrijkste dijken en duinen niet bekend is wat de staat van onderhoud is. En laten nou veel van die waterkeringen in de dichtbevolkte Randstad liggen. Lekker die warme zomers, maar wat als we straks in Amersfoort aan het strand liggen?

Het gaat om voorspellingen van de wetenschappers, maar ik zie dat ze gelijk hebben. Nooit eerder was het zo warm op Antarctica. In vijftig jaar is het er ongeveer 3 graden warmer geworden. Bijna alle gletsjers in de omgeving smelten.

Geen wonder dat de natuur van slag is. Mijn vader, als boer extreem afhankelijk van de seizoenen, maakt altijd een inschatting van de seizoenen. ‘Het wordt een nat voorjaar, maar wel een mooie zomer.’

Vaak heeft hij gelijk. Ik ben nieuwsgierig en vraag hem: ‘Hoe weet je dat? Waar let je dan op?’

Zijn antwoord is eigenlijk heel simpel. ‘Ik kijk naar de vrijdagen in februari en onthoud wat voor weer het op die dagen is. De eerste vrijdag in februari zegt iets over het voorjaar, de tweede over de zomer en zo verder.’

Nu na zijn dood ben ik het zelf in de gaten gaan houden. De afgelopen maand heb ik nauwlettend de vrijdagen bestudeerd en opgeschreven wat voor weer het was. Ik eet ook maar gewoon droog brood en ik zou eventuele vakantieplannen er niet op afstemmen. Dat is de disclaimer die ik toch moet vermelden, want twee jaar terug zag het er in de voorspelling naar uit dat het geen mooie zomer zou worden en dat je voor een beetje zon beter naar het buitenland kon gaan. Nou, de mussen vielen flauw van het dak en het was warmer dan ooit. Het afgelopen jaar hield ik rekening met een prachtige zonnige herfst, maar helaas dat was niet het geval.

Dus dit is mijn voorspelling van het weer in 2020 voor wat het waard is. In het voorjaar is er enkele nachten kans op lichte vorst en verder veel zon en een temperatuur die boven het gemiddelde ligt.

De zomer is wisselvallig, niet elke dag zal het zonnig zijn, maar het blijft wel meestal droog. De herfst begint mooi met volop zon, in de late herfst neemt de wind toe en zal het vooral regenachtig zijn. Wat de winter betreft kunnen we de schaatsen andermaal in het vet laten en zal er geen Elfstedentocht verreden worden. Vroege vogels moesten wel hun autoruiten krabben maar het begin van de winter zal mooi zijn en pas laat wordt het kouder en natter met een aantal stormachtige dagen. Een lange witte winterperiode met veel nachtvorst zit er niet in, ja een beetje natte sneeuw misschien.

In 1990 verhuis ik naar Maastricht om daar de opleiding Nieuwe Media aan de Hogeschool van Maastricht te volgen. In een poging om mijn kansen op de arbeidsmarkt te verhogen. Een theoloog die in zijn vrije tijd televisieprogramma’s maakt voor een lokale omroep, het zal wel. Ik heb het idee dat ik met een diploma over de brug moet komen. De opleiding Nieuwe Media bestaat nog niet lang. Omdat Zuid-Limburg vanwege de sluiting van de mijnen een hoge werkloosheid kent, wordt er in deze regio veel geld gepompt in nieuwe initiatieven op de arbeidsmarkt. Maar ze kunnen echter de vierentwintig beschikbare plaatsen niet vol krijgen, daarom mogen er per gratie twaalf kandidaten van boven de rivieren komen. Ik ben er een van.

Ik verruil mijn riante flat in Kampen voor een etage boven een kapsalon Hair by James. Veel spullen kunnen vanwege ruimtegebrek niet mee en verdwijnen tijdelijk bij mijn ouders op de zolder. Het is een nuttig jaar. Tijdens mij theologiestudie voelde ik me weleens eenzaam, ik deed een studie maar het geijkte beroep, predikant was niet mijn doel. Toch maakte ik de opleiding af. In Maastricht kom ik echter soortgenoten tegen, allemaal dertigers die een volledige studie achter de rug hebben en ook allemaal voor een carrièreswitch gaan. Dat verbindt, dat geeft een goed gevoel: ik ben niet de enige die een apart traject aflegt. Tijdens de opleiding – wij zijn de derde lichting- wordt van mij verwacht dat ik mijn audiovisuele ervaring in het studieprogramma inbreng en daar krijg ik computeranimatie en andere nieuwe mediatechnieken voor terug.

Als zomer 1991 de opleiding met succes is afgerond, zit ik ver weg in Maastricht. Een leuke stad, lekker dicht bij de Ardennen, erg bourgondisch allemaal, maar ik spreek de taal niet en ik voel me min of meer een vreemdeling. Mijn hartstocht voor het maken van televisieprogramma is nog even groot, en Cd-roms maken, of interactieve programma’s bedenken en begeleiden, heel interessant, maar ik wil graag interviewen, monteren en met tv-maken bezig zijn. Dus voor een baan in het Gooi ben ik ver uit de gewenste richting geraakt. Ik besluit dat ik mijn boeltje weer in dozen moet pakken en samen met Slimmie, mijn zwarte kat, uit moet zien naar nieuwe huisvesting in het midden van het land. Ik pluis advertenties in regionale bladen na, hang briefjes op in supermarkten, schrijf me in bij huisvestigingsbureaus. Eerst blijft het angstvallig stil, maar dan krijg ik een telefoontje van een mevrouw uit De Bilt. Ze heeft een zolderkamer voor me. Ik stap in de trein en ga poolshoogte nemen. Het gaat om de Hessenweg, een drukke doorgangsroute door het Utrechtse dorpje. Het is een interessante kennismaking. De mevrouw woont met haar man naast het pand waar het om gaat. Als ze me uitnodigt binnen te komen, staren vanuit allerlei hoeken poppenogen me aan. Ik ben in een soort museum terechtgekomen. Elke beschikbare ruimte wordt door porseleinenpoppen in beslag genomen met de meest popperige kledij die je je maar voor kunt stellen. Tenminste in mijn optiek.

‘Een uit de hand gelopen hobby,’ zegt ze verontschuldigend.

Ongemakkelijk neem ik naast de poppen plaats op de bank. Na wat prietpraat ben ik wel benieuwd naar de zolder. We lopen naar het huis ernaast. Een keurig voortuintje met een hekwerk erom heen. Ze opent de groene voordeur en loopt door de gang die het huis in twee gelijke delen splijt.

‘Hier wonen twee zussen, voorbeeldige meisjes, ze wonen er al jaren.’

We gaan de trap op. Op de tweede etage woont een jong stel. Dan opent ze mijn ‘voordeur’. Ik loop meteen tegen een steile houtentrap aan. Het is donker. Het trapgat is afgesloten met een luik. De zolder heeft houten gebinten die de ruimte verdelen in drieën. Eerst keuken en wc, dan wat ik later slaapkamer en studeerruimte maak, en het voorste gedeelte is afgescheiden met een wandje, de woonkamer met de enige kachel. In de achtermuur zit een klein wiebervormig raam, hetzelfde geldt voor de voorkant waar ook zo’n wiebertje zit, en daar is verder nog een minuscuul dakraam. De douche deel ik op de tweede etage met het stel onder mij.

Terug tussen de poppen zeg ik ja tegen de ruimte en we spreken af dat ik eind februari de zolder ga bewonen.

Opnieuw spullen inpakken en twee vrienden vragen om te helpen verhuizen. Met moeite krijgen we de zware wasmachine in Maastricht naar beneden om er bij de nieuwe woonruimte achter te komen dat het ding helemaal niet door de trapgat past. Die gaat als verhuizersloon mee terug naar Maastricht, want één van de twee ex-studenten zit zonder.

Ik ben blij dat ik woonruimte heb gevonden. De zomer van ‘92 is erg warm, dus het is afzien boven. Gelukkig werk ik als vrijwilliger bij Stadsomroep Utrecht waar ik veel tijd doorbreng en anders zit ik een boekje te lezen in de voortuin, terwijl Slimmie aan een lijn de tuin verkent. Ik ben doodsbang dat ze de drukke straat op zal gaan. Of ik maak lange wandelingen door de bossen in de buurt. De zussen blijken geen zussen te zijn; het stel zorgt voor nachtelijk kabaal en het meisje dat in het tuinhuis achter ons pand woont, verandert in die periode naar een jongen met een pluizig baardje. Het is een bewogen periode.

Anderhalf jaar heb ik geen moeite met die zolderruimte. De was doe ik bij een vriendin in Utrecht, die ook de opleiding heeft gedaan. Het voortdurend bukken voor de stutbalken houdt me lenig, en ondanks dat ik niet overal op de zolder rechtop kan staan, heb ik het er prima naar mijn zin. Maar nu droom ik nog weleens van die zolder en dan schrik ik wakker van het claustrofobische gevoel dat de ruimte gaf en het weinige daglicht dat binnenkwam. Een kat in het nauw maakt rare sprongen… hoe heb ik ooit ja kunnen zeggen tegen die zolder in De Bilt?

In Hotel de Jonge zitten vier jongelui bij het haardvuur. Ze zijn druk in discussie. Een jonge dame maakt driftig aantekeningen in een kladblok. Tussen hen in ligt het nieuwste boek van Tonke Dragt ‘Water is gevaarlijk’ op het salontafeltje. Een fotograaf met een proportionele dikke buik legt de bijeenkomst vast. De interviewster kijkt uitdagend naar haar gesprekspartners. Ik ben er een van. We zijn door de Telegraaf benaderd voor de boekenrubriek waarin jonge lezers hun mening mogen geven over onlangs verschenen jeugdboeken. Het is februari 1978. Van journaliste Anneke Munnik heb ik een brief gekregen of ik wil meewerken aan haar rubriek. Via mijn middelbare school zijn we geselecteerd. Mijn leraar Nederlands ziet stellig iets taligs in mij of in ieder geval, een boekenwurm. We kregen het boek thuis gestuurd met de vraag om te letten op de toon waarmee de schrijfster ons aanspreekt, haar illustraties, het lettertype, de omslag, het taalgebruik en wat we van zo’n verhalenbundel vinden. ‘Water is gevaarlijk’ is een verzameling van verhalen en fantasieën over water, bijeengebracht en geïllustreerd door Tonke Dragt zelf. Er zitten verhalen in van Shakespeare, Hemingway, Nijhoff, Marsman, Andersen, Slauerhoff en Tolkien. Geen kleine jongens.

‘Hebben jullie al eerder iets van Tonke Dragt gelezen?’ vraagt Anneke. Ineke en Heleen knikken. ‘Ik heb ‘De brief voor de Koning’ in mijn kast staan, maar ik heb hem nooit helemaal uitgelezen,’ geeft Heleen eerlijk toe.

‘Voor dat boek kreeg de schrijfster een Gouden Griffel,’ verklaart de interviewster. ‘Vorig jaar kreeg ze de Staatsprijs voor Jeugdliteratuur toegekend. Wisten jullie dat?’

‘Ja, van de sticker op het boek,’ zegt Bert gevat.

‘Wat vinden jullie het leukste verhaal in het boek?’

Grappig is dat het gesprek snel gaat over fragmenten die er niet in hadden gehoeven. Er is weinig waardering voor ‘De sleutel van de vuurtoren’ van Tove Jansson. Het is gewoon te kinderachtig.

‘Van ‘The old man and the sea’ vind ik het goed dat het ingekort is,’ merkt Bert op. We moeten lachen, want dat boekje van Hemingway is tijdens de Engelse les uitvoerig behandeld, niet tot ieders genoegen. ‘En ‘Oh, mijn lieve doden’ van Dylan Thomas vond ik afschuwelijk; niet te volgen,’ gaat Bert verder. Iedereen knikt instemmend. Ook kunnen we met z’n allen het verhaal van Edgar Allen Poe ‘Manuscript in een fles’ niet waarderen. Maar Ineke vindt de spreuk boven het verhaal tenminste nog leuk: ‘Wie nog maar één ogenblik te leven heeft, heeft niets meer te verbergen.’

‘En het commentaar dat Dragt op de verzamelde fragmenten geeft, hoe zit het daarmee?’

‘Ik had meer commentaar verwacht,’ zegt Heleen. Tussen de fragmenten van beroemde verhalen en gedichten spreekt de schrijfster tegen haar lezers. In een kleiner lettertje geeft ze allerlei wetenswaardigheden.

‘Er zijn drie delen: ‘Dood & verdronken’, ‘Zee, zeelui & schepen’ en ‘Angst, huiver, ontzag & verwondering’. Wat vinden jullie van deze indeling?’

‘De verdeling in onderwerpen had niet gehoeven,’ vindt Ineke. ‘De delen suggereren een scheiding die er niet in zit. Het loopt allemaal door elkaar.’

Bert mengt zich in het gesprek. ‘Er moet wel een rode draad in zitten, dat maakt het leuker.’

‘Die onderverdeling had ze weg moeten laten, die zou ik niet gemist hebben,’ antwoord ik kort. Heleen is het daarmee eens.

‘En de illustraties die de schrijfster zelf heeft getekend, wat vinden jullie daarvan?’

Bert kijkt verbaasd. ‘Dat wist ik niet, heeft ze die zelf gemaakt? Ik vind ze ontzettend mooi.’

‘Ik hou wel van illustraties, maar hier moest ik even op turen,’ zeg ik. ‘Ze zijn vaag. Het doet me denken aan het zoeken naar figuren in de wolken als je op je rug in het gras ligt.’

De tekeningen spreken Ineke niet aan. ‘Ze geven wel de sfeer weer, maar ik vind het niks.’

Heleen vindt dat het boek er nogal somber uitziet. ‘Het past wel bij de titel, maar ik zou als ik het boek ergens zie liggen er niet meteen naar grijpen.’

Zo bespreken we die koude middag bij het knapperend vuur de diverse onderwerpen.

Tweeënveertig jaar laten haal ik ‘Water is gevaarlijk’ uit mijn boekenkast. De aantekeningen voor het interview zitten er nog in, en de brief ligt als bladwijzer bij een kinderliedje waaraan de titel van het boek is ontleend.

‘Max, draag me rond!’

‘Goed,’ zei de hond.

‘Naar Zwitserland, naar Spanje,

of helemaal naar Kokanje?

Naar Friesland of naar Azië,

naar Koolland of Spinazië?’

‘Nee,’ zei de hond

en bleef staan waar hij stond.

‘Want waarlijk, waarlijk, waarlijk,

het water is gevaarlijk!’

Ik lees mijn notities door. Gek om mijn puberhandschrift terug te zien. Het taalgebruik in de commentaren van Tonke Dragt vond ik belerend, schoolachtig, net alsof het leerstof is dat ze met je wil bespreken. Het lettertype is te klein, maar het kaft is lekker mee buigbaar.

Jammer genoeg zit het krantenartikel er niet bij, want ik ben wel benieuwd hoe de zestienjarige Jan er uitziet. Gelukkig kun je tegenwoordig elk krantenartikel terugvinden op het internet. Na lang zoeken en bladeren door de bewuste zaterdageditie vind ik de rubriek– wat stonden er toen veel advertenties in de krant, zowel voor personeel als woningen of relaties. Een foto zit er helaas niet bij. De kop luidt JEUGD GEEFT HOGE CIJFERS AAN WATERBOEK. De leerlingen kunnen prima hun woordje doen is de constatering van de journaliste. Iemand merkt op dat we daar ook wel op uitgekozen zullen zijn. Mijn ogen vliegen over de tekst en blijven rusten bij: ‘Ook de stille Jan geeft aan dat hij eigenlijk niet zo van verhalenbundels houdt, omdat je dan telkens aan nieuwe personen en andere situaties moet wennen.’ Haar opmerking verbaast me niet. Ik was een verlegen jongen. Netjes opgevoed, hè, niet praten voor mijn beurt en alleen antwoord geven als je iets gevraagd wordt. Het artikel sluit af met het cijfer dat we geven aan het boek. Het schommelt tussen de 7 en 8,5. Als uitsmijter zegt Bert: ‘Dat is heel hoog op school.’

Na de Bijbel is Le Petit Prince van Antoine de Saint-Exupéry het meest vertaalde boek ter wereld. In de derde klas van het atheneum maak ik kennis met het verhaal tijdens de Franse les. De diepte ervan ontgaat me, vrees ik, door de taalbarrière, hoe lyrisch de Franse leraar er ook over is. Pas later dringt de rijkdom van het boek tot me door als ik de Nederlandse vertaling herlees. Het sprookje is zeker niet alleen voor kinderen bestemd, als volwassene zie je telkens nieuwe lagen. Het is poëtisch, filosofisch en actueel. Het leven, de dood, de liefde, kleinzieligheid, macht en angst, kortom: alle thema’s waar wij als mensen, – waar ook ter wereld – mee te maken hebben.

Mocht u het niet kennen, hier een korte samenvatting. Een piloot ontmoet na een noodlanding in de Sahara een kleine prins, afkomstig van een piepklein planeetje. De prins vertelt honderduit over zijn thuis, over de drie vulkanen en de bloem die hij nu mist, over de reis die hij maakte langs andere planeten, waar hij héél, héél wonderlijke grote mensen trof.

Regisseur Marjoleine Boonstra is door het boek gefascineerd geraakt en heeft een prachtige documentaire gemaakt, die onlangs op televisie te zien was. In haar film zoekt ze vier vertalers op van De kleine prins in talen die dreigen uit te sterven of onder druk staan. Van Sami, de taal in de hooglanden van Samiland, tot Tamazight, dat wordt gesproken op de woestijnvlaktes van de Sahara. Van Tibetaanse lessen aan ballingen in Parijs tot Nawat, dat nog wordt gebruikt door een laatste generatie in El Salvador. De vertalers geven met hun vertaling een impuls aan hun bedreigde taal. Zolang er een boek is, zolang er verhalen zijn, blijft de taal bestaan. Ook daarom is De kleine prins een belangrijk boek.

Het brengt me terug bij mijn eigen kleine prins, een charmante Cubaanse jongeman met prachtige ogen, die een beetje droevig staan. Hij probeert me Spaans te leren door in bed uit El Principito voor te lezen. Zijn zacht besnorde lippen murmelen en ik moet toegeven dat ik niet altijd bij de les ben. Maar we proberen zo toch een gezamenlijke woordenschat op te bouwen. In hoofdstuk 21 komen we bij la zorra, de vos onder de appelboom. Het prinsje wil met de vos spelen, omdat hij verdrietig is. Met zijn amandelbruine ogen kijkt mijn prins me sensueel aan. Ik glimlach… Hij leest verder:

‘Ik kan niet met je spelen,’ zegt de vos. ‘Ik ben niet tam (domesticado).’

‘Wat betekent tam?’

‘Dat is nogal een vergeten woord,’ zei de vos. ‘Het betekent ‘verbonden’.’

‘Verbonden?…’

‘Ja zeker,’ zei de vos. ‘Jij bent voor mij maar een klein jongetje als alle andere kleine jongetjes. En ik heb je niet nodig. Ik ben voor jou een vos als alle andere vossen. Maar als je me tam maakt dan zullen we elkaar nodig hebben. Dan ben je voor mij enig op de wereld en ben ik voor jou enig op de wereld…’

‘Wil je me alsjeblieft tam maken?’

Mijn Cubaanse prins wil ook ‘tam’ worden, dat is de opdracht die hij me persoonlijk geeft. Wil ik zijn vriend zijn, dan moet ik hem temmen. Het brengt me in verwarring. Begrijp ik het nu echt goed, moet ik hem africhten? Maar hij is toch geen wild dier? Ik wil hem beter leren kennen en liefhebben en dat kost al moeite. In het Engels herhaal ik de vraag. ‘Wil je dat ik je tam maak?’

‘Yes, si si. Alleen de dingen die je tam maakt, leer je kennen,’ is zijn antwoord. ‘De mensen hebben geen tijd meer iets te leren kennen. Ze kopen dingen kant en klaar in winkels. Maar doordat er geen winkels zijn die vrienden verkopen, hebben mensen geen vrienden meer. Als je een vriend wilt, maak mij dan tam!’

Huh??!

‘Wat moet ik dan doen?’ zei het prinsje.

‘Je moet veel geduld hebben,’ antwoordde de vos. ‘Kijk, je gaat eerst een eindje van me af in ’t gras zitten. Ik bekijk je eens tersluiks en jij zegt niets. Woorden geven maar misverstand. Maar je kunt iedere dag een beetje dichterbij komen zitten…’

Ik slaap er een nachtje over en het houdt me bezig. Ik lees in de Nederlandse vertaling die bij me thuis ligt. Ik zoek achtergrondinformatie via het internet, hoe moet ik dit duiden? Wat begrijp ik hier niet aan? Het prinsje spreekt over grote mensen die héél, héél wonderlijk zijn. Die altijd iets anders willen en nooit tevreden zijn met wat ze hebben. Je bent verantwoordelijk voor datgene wat je tam maakt. Is zijn vraag eigenlijk of ik garant wil staan voor deze Cubaanse prins om te zorgen dat hij een permanente verblijfsvergunning krijgt?

Het is me uiteindelijk niet gelukt om hem te temmen en een langdurige vriendschap op te bouwen. Hoeveel geduld ik ook heb en hoe vaak ik ook in het gras ben gaan liggen. Hoe vaak ik mijn woorden ook zorgvuldig heb gekozen. Dat komt ook omdat hij in een overlevingsmodus staat en af en toe een slimme vos moet zijn om zijn hoofd boven water te houden, wat voor mij moeilijk te hanteren is.

Er is niks heerlijker dan je helemaal onder te dompelen in het kijken naar films, en dan bedoel ik niet het serie bingen op de bank, maar tijdens een filmfestival. Je hebt verschillende mogelijkheden en het International Film Festival Rotterdam is net achter de rug. Met beleid heb ik een aantal films uitgezocht die in ieder geval niet in de reguliere bioscoop vertoond zullen worden.

Dit jaar zat ik met mijn keuze in de slome hoek kwam ik proefondervindelijk achter. Niet dat de geselecteerde films niet goed waren, maar er had bij sommige wel een halfuurtje uit gekund. Sommige scènes duurden eeuwig en voegden niks toe. Menigmaal zat ik onrustig op mijn stoel omdat mij knieën pijn gingen doen. De zaal was uitverkocht, dus veel bewegingsruimte was er niet. Nogmaals excuses aan mijn tijdelijke buren voor het geschuifel. Ik kon ook niet even gaan staan om de benen te strekken, of scheef gaan zitten, want dat zou me zeker niet in dank zijn afgenomen.

Elk jaar lukt het me om een film te selecteren waarin op een gruwelijk wijze een dier wordt omgebracht, meestal een geit, koe of schaap. Even zo’n handen-voor-mijn-ogen-fragment. Ondanks de bij de aftiteling in beeld gebrachte tekst dat geen enkel dier heeft geleden voor de film, vind ik het geen prettig idee om naar zo’n slachtpartij te kijken.

Trouwens ben ik helemaal geen liefhebber van gewelddadige films. Lang heb ik geaarzeld om naar Joker te gaan. De film met de meeste Oscarnominaties en volgens velen de beste film van 2019. Ik vind Joaquin Phoenix een goede acteur, en ook nu zet hij een opmerkelijke rol als clown neer. Het gewelddadige element staat me echter tegen. Onvermijdelijk heb ik mijn gezicht een aantal malen afgewend. Bij de nominaties zit ook Quentin Tarantino’s Once Upon a Time in Hollywood. Ook zo’n regisseur die in zijn films niet bespaart op een litertje bloed. Toch ga je er naartoe en dan zit je echt met samengeknepen billen te wachten op die exorbitante uitspatting van geweld die zeker komen gaat. Waarom zit ik daar, waarom blijf ik eigenlijk zitten? De volgende film van Tarantino hoef ik niet meer te zien. Geweld als vermaak, het nut ontgaat me.

Ik weet wel geweld valt niet te ontkennen. De media puilen er van over. Elke dag stroomt via het televisienieuws de vervelende gebeurtenissen de huiskamer binnen: oorlogen, aanslagen, overvallen en ongelukken. Paradoxaal genoeg zenden de omroepen vaak series, films en realityshows uit, waarin geweld juist een prominente plaats inneemt. Dit om de kijker te behagen en af te leiden van al dat ernstige geweld. Gespierde helden nemen het op tegen de gevestigde orde, criminele syndicaten of andere bad guys. Het begint overdag al met tekenfilms op de kinderzenders, en gaat tot in de late uurtjes door met meer realistische actiefilms. Net als in veel computerspelletjes is de moraal van al die gewelddadige mediavertellingen: het goede overwint het kwaad, ook al wordt die overwinning vaak gerealiseerd door eerst te schieten en daarna pas te praten.

Geweld is van alle tijden. Ook voordat er film was, verkrachtte en martelde men naar hartenlust. Gruwelijkheid zit in de mens. Het is niets nieuws dat mensen hun tijd en geld besteden aan de verschillende genres waarin geweld gepresenteerd wordt: in de bijbel, de homerische saga’s, Gilgamesj, Beowulf, de Shakespeare-drama’s, de sprookjes van de gebroeders Grimm, de stripboeken van de Rode Ridder en X-men of tekenfilms van Tom & Jerry. Ik kan nog wel even doorgaan. Wat we op het scherm zien, is dus niet iets nieuws. De vraag is echter waarom kijken we ernaar? Morbide nieuwsgierigheid en sensatiezucht? Dient het om onze agressieve neigingen te kanaliseren? Om nog meer geweld in de samenleving te voorkomen? Heel veel vragen die ik nu niet kan beantwoorden.

Sommigen zeggen: ‘Man, filmgeweld is niet echt, stel je niet zo aan!’ Ja, dat weet ik ook wel, maar willen we ons op deze manier laten vermaken? Is deze wijze van met elkaar omgaan de norm? Willen we zo’n wereld- en mensbeeld verspreiden?

Ik moet denken aan Saving Private Ryan, een film over de landing van de geallieerden in Normandië. Achter mij zaten pubers die het moment dat de kleppen van de landingsvaartuigen naar beneden gingen, hardop roepend ‘vet en gaaf’ vonden en met luid gejoel becommentarieerden. Ik had de neiging om me om te draaien en te zeggen: beseffen jullie wel dat dit jongens van jullie leeftijd waren die hier op een vreselijke wijze om het leven kwamen? Dit is echt gebeurd! Dit is niet cool, vet of gaaf!

Hoofdschuddend verliet ik de bioscoop. De film had bij mij een geheel andere indruk achtergelaten: we moeten alles in het werk stellen om nooit meer in zo’n oorlogssituatie terecht te komen.

Uit geweld haal ik geen plezier. Het is natuurlijke een vrije keuze om het te zien. We worden gelukkig niet met oogklemmen vastgehouden en gedwongen om te kijken, zoals in A Clockwork Orange. Ook zo’n gewelddadig gruweltje. Het is misschien maar goed dat ik me over het excessieve gebruik van geweld blijf verbazen. Gelukkig bestaan er ook genoeg films waarin je je kunt onderdompelen met een goede plot zonder geweld.

Het is vrijdagavond. In de kleine zaal van Podium de Vorstin is Soulfood in volle gang. Een avondje dansen op muziek uit de jaren ‘70, ‘80 en ’90. Zeg maar oude lullenmuziek voor mensen die ook in die jaren geboren zijn of ver daarvoor. Het is een verkapte datingavond voor middelbare Gooise vrouwen die op zoek zijn naar een nieuwe scharrel.

De discomuziek schalt uit de speakers. De dansvloer is afgeladen vol. Ook mannen hebben zich op de dansvloer gewaagd. De drank heeft ze verlost van hun schaamte, van hun behoedzaamheid, hun verlegenheid. Iedereen danst alsof ze nooit iets anders hebben gedaan, alsof ze het eeuwige leven hebben. Tenminste voor een avond!

Dwars door de rook, tussen de dansende en drinkende menigte door, probeer ik een dansbaar plekje te vinden. Het is broeierig heet. Als ik denk een goede spot gevonden te hebben komen de vrouwen als zoemende bijen langs vliegen, of blijven belangstellend om je heen hangen. Laat me lekker dansen, bij mij valt niks te halen. Het is al zo swingen op de vierkante centimeter! Het liefst heb ik alle ruimte met voldoende mogelijkheid om met mijn handen en benen te zwaaien. Maar de kans is groot dat je iemand in het gezicht raakt of een glas rode wijn over hun kleding gooit. Ik probeer me te concentreren op de beperkte bewegingsruimte en het ritme van de muziek. Wees vrolijk, man, geniet! Maar het lukt me niet, ik verdwijn naar de zijkant.

De vrienden blijven dansen, ik beperk me tot het toekijken, dat is vanavond genoeg voor mij, leunend tegen de muur met een glas bier in mijn hand. Het dansfeest is in volle gang, de dj draait het standaardrepertoire, maar ik luister en kijk er naar…

‘Kom, dans,’ moedigt iemand mij met uitgestrekte handen aan, in een poging me naar het centrum van de dansvloer te krijgen.

‘Nee.’

‘Waarom niet?’

‘Het is me te vol. Dans jij maar lekker verder.’

Terwijl vrienden dansen kijk ik naar ze. Omdat we hier frequent komen zijn vreemde dansers inmiddels bekende gezichten met een naam geworden. Ik observeer hun charmante en ritmisch gecontroleerde bewegingen. Ik probeer me te ontspannen, te beseffen dat dit geluk is, dat dit het goede leven is. Niets anders dan dit, niet meer dan dit. Een vriend komt met een nieuw biertje langs. ‘Proost, man!’

De rookmachine staat te loeien en de discobol blijft draaien op de beat. Verlichte kringen weerkaatsen op de vloer die plaatselijk nat is van een bierbotsing.

Ik moet pissen. Gelukkig is er plaats. Ik plas en met mijn linkerhand leun ik tegen de betegelde muur. Wat een opluchting, al dat bier… Ik voel me aangeschoten, ik heb weinig gegeten en dus geen bodem gelegd in mijn maag waarop je heel wat alcohol kwijt kunt. Ik kan me de kater van de volgende dag al voorstellen, maar dat zou nu niet erg moeten zijn, want hier en nu is het feest. Hier is het leven. Hier moet ik dansen, straks als de eerste lichting bezoekers naar huis is en er meer ruimte op de dansvloer komt. Maar hoelang gaat dat nog duren? Kan ik zo lang wachten? Ben je hier gelukkig? vraag ik me af.

Dansen is altijd een uitlaatklep geweest. In mijn studententijd moest ik het moment van dansen uitstellen want begon ik eenmaal dan bleef ik doorgaan tot het bittere einde, tot de plastic bierglazen bij wijze van spreken bij elkaar werden geveegd of de stoelen op de tafel werden gezet. Niet alleen op feestjes was dansen een emotionele ontluchter, maar ook thuis alleen in de beslotenheid van mijn eigen huiskamer. Hoe vaak heb ik niet midden in de nacht een koptelefoon opgezet om eventuele huisgenoten of buren niet wakker te maken. Mijn favoriete plaatjes gedraaid, de volumeknop hoog en met mijn lijf op de beat bewogen. Om af te reageren, om na te denken, dingen te verwerken, of gewoon omdat je vol adrenaline zat en niet kon slapen. De elpees van Chic, Ace of Base, Michael Jackson, bij geluk en blijdschap. Joe Cocker, Everything but The Girl, en Simple Minds met vooral Once upon a time bij woede of frustratie. Ik stampte als een bezetene door de kamer. Soms zag ik mijn kat vreemd naar me kijken, als ze in haar nachtrust werd gestoord. Vaak ging ze spelen met de lange snoer van de koptelefoon dat voor haar verleidelijk door de kamer sleepte. De danspassen waren soms zo wild dat ze voor haar eigen kattenlijf moest oppassen. En dan het hoog meezingen en het klappen van het ritme zodat mijn handen gingen gloeien. Het is eigenlijk wel raar dat ik dat tegenwoordig ook minder doe.

Er schuilt geen groot danser in mij. Geen moodwalks, geen breakdance, zelfs geen vogeltjesdans. In het openbaar hanteer ik afgemeten en beproefde pasjes. Een vriendin zei ooit: ‘Als je niet met iemand lekker kunt dansen, kun je het vrijen wel vergeten, want dat wordt dan ook een drama.’

Er zijn echte dansmaatjes geweest, op bepaalde nummers zochten we elkaar steevast op. Men at Work met Down Under is zo’n typisch nummer, dat ik altijd met een iemand zal verbinden. Later kun je daar nooit meer op swingen dat wordt dan te pijnlijk. En zo zijn er meer…

Waarom beleef je tegenwoordig niet meer zoveel vreugde aan een dansavond? Waarom houd je je in en laat je niet meer gaan? Ook vanavond bevalt het dansen me niet. Ik ga langs de bekenden en neem afscheid. Even geen soulfood meer voor mij.