Gedichten bij kaarslicht

‘Knok, knok.’ Ik klop op de deur naast mijn kamertje in de studentenflat op de Dr. Damstraat. Een gure maandagavond, iets na tien uur.

‘Binnen!’ roept mijn buurman en studiegenoot.

‘Nights in White Satin’ van The Moody Blues klinkt uit de radio. Kaarsen branden.

‘Je bent net op tijd, het eerste gedicht is al geweest,’ zegt Henk-Jan terwijl hij het gebronsde stemgeluid van de radiopresentator nabootst. In imiteren is hij overigens erg goed. Hij heeft veel bekende Nederlanders in zijn repertoire, waarvan Koningin Wilhelmina in de Londense oorlogsjaren wel mijn favoriet is. ‘Landgenoten, in deze barre tijden…’ Maar ook professoren en docenten ontkomen niet aan zijn imitaties.

‘Hè hè, even lekker ontspannen. De hele avond zitten worstelen met die Hebreeuwse vertaling.’

‘Nou, die was niet gemakkelijk!’

‘Ik kon heel moeilijk de werkwoorden vinden, en dan is het heel verleidelijk om het Oude Testament er bij te pakken.’

Begonnen als grap

Samen luisteren we naar het Hilversum 3-programma ‘Candlelight’. Via mijn buurman ben ik het programma gaan waarderen. Het is in 1967 bij de piratenzender Veronica als grap begonnen. Iemand had een gedicht opgestuurd en de technicus stelde voor dat disjockey Jan van Veen het zou gaan voorlezen. De technicus zette er ‘Greensleeves’ onder. Een succesformule was geboren. In de jaren daarna bleven de postzakken met gedichten van luisteraars binnenstromen. Nu -anno 1980- zendt de AVRO het populaire programma uit.

We gaan er echt twee uurtjes voor zitten, cola en chips bij de hand. Af en toe brengt Henk-Jan een pen naar zijn mond en houdt hem onder een aanwassend snorretje, terwijl hij met de presentator meedoet.

Het volgende gedicht

‘Het volgende gedicht heet “Een vriend zoals jij”, het is geschreven door Ellen V. te A.’ Met zijn kenmerkende zware stem leest Jan van Veen voor; de overbekende Candlelightmelodie van Mantovani ruist er doorheen.

Een vriend wil ik voor je zijn

in dagen van vreugde,

maar ook in dagen van pijn.

Een vriend zoals jij,

maakt mijn leven rijker en blij.’

Wij kijken elkaar aan en glimlachen.

‘Ik vind het fijn dat juist jij,

mijn vriend mag zijn.

Een vriend die meewandelt door je leven,

een vriend waar je liefde en begrip kunt vinden en ….

‘Geven,’ vullen we tegelijk aan.

Als een vriend waarmee je lacht,

die als je het nodig hebt,

je verdriet verzacht.

Een echte vriend die er altijd voor jou wil zijn.

Oprecht en vertrouwd dat voelt goed en fijn.

Een vriend die even die arm om je schouders legt,

wanneer alles even te veel is,

elk woord dat is gezegd,

elke traan die vloeit,

die nog op de wangen nagloeit.

Dan is een vriend als jij stil, begrijpend, oprecht.

Iemand die voor je bidt en met je meevecht,

die meegaat en strijdt tegen al het onrecht.

Een vriend laat je weer zien

dat ook voor jouw

de zon weer zal schijnen,

de bloemen ook voor jouw weer opengaan,

dat de vlinders weer zullen vliegen

van blad naar bloem

en op de zonnestralen in de bladeren wiegen.

Dat ook jij, mijn vriend, weer van het leven zal proeven.

En het zal snel weer zomer zijn.’

Mantovani gaat soepel over in ‘Bridge over troubled water’ van Simon & Garfunkel.

‘Toch knap hoe hij die gedichten brengt,’ zeg ik, ‘want in het laatste deel was ik het rijmschema en metrum even kwijt.’

‘Zeker, tja het is geen hoogdravende poëzie wat we voorgeschoteld krijgen.’

Meestal gaan de ingestuurde gedichten over de liefde en dan vooral de geheime liefde Ze variëren van Sinterklaasrijmelarijtjes tot kleine pareltjes. In de latere jaren gaan veel gedichten over de dood (rouw) en echtscheiding. De jongeren luisteren niet meer en de trouwe fans groeien met de presentator mee. https://youtu.be/9wd4ngLVPbA

Elke maandagavond zwijmelen we samen heerlijk weg bij ‘Candlelight’. De popmuziek is vaak raak gekozen, sfeervol en romantisch, misschien moet je wel zeggen een beetje op het zoetsappige af. Een mooie herinnering aan een radioprogramma uit mijn studententijd. Ik voel de melancholie nu ik deze herinnering opschrijf.

Café Candlelight

Als ik later in Hilversum woon, kom ik er achter dat café Candlelight waar ik regelmatig met vrienden een pilsje drink, ‘heilige’ grond is. In de hoogtijdagen van het programma kwamen trouwe fans massaal naar dit café in de Havenstraat.

In volle ernst heeft Jan van Veen jarenlang duizenden gedichten voorgedragen. Bij Veronica, AVRO, Sky Radio, 100% NL en, in de nadagen, op zijn eigen internetstation candlelight.nl. Door de dood van de radiopresentator is daar vrees ik nu een einde aan gekomen. Op Valentijnsdag is er een speciale uitzending op die zender gewijd aan zijn overlijden en memorabele programma. #candlelight

1,2,3 Sotsji

‘Go to the start!’

Nog even de lichtblauwe bril recht op de neus zetten.

Zijn ijzers pikken in het ijs.

‘Ready?’

Uiterst stil blijven staan in de startpositie. Tergende seconden.

‘Paf!’

Oei, Jan Smeekens staat niet helemaal stil, maar krijgt geen valse start.

Tzikkezakke. Tzikkezakke.

Met ferme slagen zijn beide schaatsers weg. Smeekens heeft de snelste opening: 9.53. Met een mooie kattenrug gaat hij de eerste bocht in, een klein missertje…

500 meter sprint

Na de eerste omloop op de 500 meter sprint leiden twee Nederlanders de dans in het Adler stadion in Sotsji. Het is maandagmiddag 10 februari 2014. Historie is in de maak. Nog nooit is een Nederlander op de 500 meter Olympisch kampioen geworden. Voor een schaatsland pur sang is dat een langgekoesterde wens.

De laatste honderd meter. Jan Smeekens is breed uitgewaaierd naar de baan van de Japanner Nagashima. Vlug terug naar de binnenbaan. Hij moet 34.72 rijden om Olympisch goud te halen. De Japanner heeft hij te pakken, maar is hij snel genoeg?

Zinderende wedstrijd

Ik zit op het puntje van mijn stoel, mijn lichaam maakt heftige schaatsbewegingen om de jongeman uit Salland voort te duwen.

Drie Nederlandse schaatsers zorgen deze middag voor een zinderende wedstrijd. De broertjes Michel en Ronald Mulder hebben al gereden en staan 1 en 2. Het is ongekend! Jan Smeekens, mijn persoonlijke favoriet, komt met 34.72 over de meet. Zijn armen gaan triomfantelijk in de lucht. Ik spring als een dolle door de kamer. Michel Mulder veegt vertwijfeld door zijn vlasblonde haren. Smeekens is Olympisch kampioen! Euforisch is hij. Het is gelukt. Zijn droom is werkelijkheid geworden.

Verwarring

Maar… er heerst verwarring, een fout in de tijdwaarneming. Wie heeft er echt gewonnen? Het gaat om duizendsten. Even later verschijnt er een 1 achter de naam van Michel Mulder op het grote scherm in de arena. Michel staat op en rijdt uitzinnig van vreugde de baan op. Hij is over de beide omlopen uiteindelijk twaalf duizendste van een seconde sneller dan Smeekens.

Jan houdt zich goed maar het moet een deceptie voor hem zijn. Je bent voor even Olympisch kampioen en dan dringt de zure werkelijkheid door: je hebt zilver. https://youtu.be/nMne-DwtsA8

Nachtmerrie

De film van die nachtmerrie zal nog vaak door het hoofd van Jan Smeekens spelen. Die 34 seconden waarin een heel leven samenkomt. Ik moet ook altijd aan die gedenkwaardige wedstrijd terugdenken als ik hem op televisie zie. Samenvatting 500 meter op muziek (nos.nl) Jan is tegenwoordig analist bij Studio Sport. Hij mag trots zijn op zijn prestatie en hopelijk heeft Smeekens de rit op een goede manier verwerkt.

Hoe mooi en dramatisch spannend kan het schaatsen zijn!

Uit het straatbeeld

Een trend op de automarkt: breder en zwaarder. Met een prachtig woord ‘autobesitas’ genoemd. Van die benzine slurpende Jeeps en SUV’s die je hier in het Gooi vaak ziet rijden. Ze worden per jaar twee centimeter groter. Producenten van penis vergrotende pillen zijn jaloers op zo’n aangroei.

Door toenemende elektrificatie, strengere wetgeving en aangescherpte emissie-eisen verdwijnen er elk jaar bepaalde automodellen uit het straatbeeld. Daar zitten een paar opmerkelijke kleine auto’s tussen.

Audi TT-Roadster

Zo verdwijnt de Audi TT-Roadster. Een fraaie, snelle sportwagen. Altijd lichten mijn ogen even op als ik er eentje voorbij zie racen. Dat is misschien wel een van de redenen geweest waarom ik ooit een Renault Megane Coupé heb aangeschaft. Zo’n Audi-TT was niet te betalen.

De Megane Coupe was mijn jongensdroom, die eigenlijk al snel om zeep werd geholpen. Een blitse auto om te zien, maar niet echt praktisch. Je kon nog net een kratje bier in de kofferruimte zetten. En diegene die zich op de achterbank moest wurmen, zat de gehele reis met de benen in de nek. Iedere keer als ik via de binnenspiegel door de smalle achteruit keek, dacht ik: waarom wilde je per se deze auto?

Daarnaast heb ik met deze Megane de nodige ellende meegemaakt die misschien kenmerkend is voor het Franse automerk. Op een gegeven moment viel het elektrische zijraam in de deur naar beneden, helemaal aan gruzelementen. ‘Och, maar meneer dat gebeurt hoogst zelden!’ was de reactie in de Renaultgarage.

Een jaar later was ik met mijn moeder op pad, toen de ruit aan haar kant brak. ‘Nee, het komt nooit voor!’ Ook vertoonde de blauwe lak op de spoiler rare bobbeltjes, alsof die eczeem had. De aandoening was zeldzaam, maar kostte een vermogen om te laten verwijderen. Uiteindelijk reed ik met een wit gestippelde spoiler rond.

Ford Fiesta

De Ford Fiesta is een andere auto die uit het straatbeeld zal verdwijnen omdat de productie ervan is gestopt. Deze auto is van een vierkante bak door de jaren heen gerestyled naar een meer aerodynamisch model. Mijn zus had zo’n Fiesta uit de eerste lichting met de klassieke vierkante grill.

Het is de eerste auto waarin ik achter het stuur mocht zitten. We woonden op de ‘wieke’, een stille doodlopende straat, en daar heb ik mijn eerste rijervaring op gedaan. Het duurde niet lang. Mijn zus durfde het terecht toch niet aan mij te laten rijden. Stel dat ik de verkeerde pedalen zou gebruiken en we pardoes tegen een boom of in de sloot zouden belanden.

Renault Twingo

Ook de Renault Twingo is aan het einde van zijn levensfase. Deze grappige auto was meteen een ‘eyecatcher’ toen hij op de markt kwam, met zijn ronde vorm – na de VW Kever niet meer gezien – en de koplampen, die wel ogen leken. De Twingo, een samentrekking van ‘twist’, ‘swing’ en ‘tango’, viel op in het verkeer. Geen standaard auto qua ontwerp. Het mediabedrijf waar ik werkte schafte er eentje aan als bedrijfsauto. Een plezier om in te rijden, met het bijzondere interieur en de mintgroene bedieningsknoppen.

De facelift die de Twingo in de decennia erna onderging vond ik geen succes. De speelse vorm veranderde en juist de dingen die hem zo uniek maakten verdwenen, zodat ook deze auto opging in de eenheidsworst. Een beetje dezelfde – verkeerde – verandering die de Ford Ka onderging, ook een revolutionair ontwerp met z’n verleidelijk ronde kontje.

Met weemoed denk ik terug aan de eerste versies van deze compacte stadsrakkers, zeker nu je ze in de toekomst steeds minder in het straatbeeld zal zien.

Macintosh

Al enige tijd zijn we met de VvE bezig met de verduurzaming van ons appartementencomplex. Man, wat een gedoe en wat een geld gaat dat kosten. Maar dit jaar gaat het echt allemaal gebeuren: de spouwmuurisolatie, HR++glas, dak- en kelderisolatie.

De mail dat we binnenkort echt met de isolatie van de kelderruimte beginnen is voor mij toch even schrikken. Al weet je dat deze ingreep boven je hoofd hangt. Ik woon hier al bijna vijfentwintig jaar en in die jaren verzamel je de nodige spullen die je niet weg wilt gooien. Met een ruime kelder is dat ook niet nodig want je beschikt over voldoende opslagruimte. Mijn kelder staat tot de nok toe vol met spullen. Alles waar je nog geen afscheid van kunt nemen is er te vinden.

Purschuim

Maar nu wordt het plafond van de kelder voorzien van elf centimeter dik purschuim en daarvoor moet de kelderbox leeg zijn, want het bedrijf moet ruimte hebben om dat schuim aan te kunnen brengen. Dus moet alles eruit. Weg wat echt weg kan en de andere spullen in een tijdelijke container. Ik zit niet op deze klus te wachten maar voorruit.

Dit weekend ben ik begonnen met het afgraven. En wat je wel niet allemaal tegenkomt. Mijn eerste echte computer: een Macintosh. Met een grote glimlach kijk ik naar het handzame apparaat met bovenin een handvat waarmee je het gemakkelijk op kunt tillen.

Zelf stam nog uit de tijd van pen en papier, de typemachine met de in elkaar vasthakende letterhamertjes en de latere elektronische varianten ervan, maar op een gegeven ogenblik is daar de aanschaf van je eerste Mac, zeker als je bij een mediabedrijf werkt. Ik moet toegeven de Macintosh is wel een verademing met z’n gebruikersvriendelijke grafische interface. Klikken met de muis in plaats van allerlei ingewikkelde (MS-DOS)codes intypen. Als je het MacWrite programma onder de knie hebt is het een genot om mee te werken. Zeker het plakken en knippen-onderdeel.

Introductie Macintosh

Toevallig is deze eerste consumentencomputer deze week precies veertig jaar geleden op de markt gebracht. Het zorgde voor een ware sensatie. De Macintosh werd ingeluid met een één minuut durende reclamespot tijdens de Amerikaanse Superbowl. Slim bekeken, want ongeveer de helft van de bevolking van de Verenigde Staten keek hiernaar. Ridley Scott regisseerde de video die geïnspireerd was door het boek ‘1984’, waarbij indirect naar pc-grootmacht IBM als Big Brother werd verwezen. https://youtu.be/2zfqw8nhUwA Twee dagen later is de Macintosh officieel geïntroduceerd door een nog piepjonge Steve Jobs.

Even verderop in de kelder staat bedolven onder allerlei zooi zijn jongere Apple-zusje. De iMac met de gekleurde – in dit geval donkerblauw – doorzichtige omhulling. Wat is het toch een prachtig design.

Wat te doen?

Maar wat doe ik met mijn Macs? Op de stapel weg ermee? Of toch bewaren omdat het op den duur geld waard is? Een oude, nog werkende Apple-1 computer uit 1976 is in Boston geveild voor 375.000 dollar. Maar ik heb geen flauw idee of deze computers nog aan de praat te krijgen zijn. Zolang ik hier woon staan ze al in de kelder omdat ik na de Windows98-presentatie overstag ben gegaan voor het (goedkopere) Microsoftsysteem.

Wat is er gebeurd?

Een beetje gebogen vanwege het voortdurend bukken en tillen, loop ik van de lockerroom met mijn restantje boterhammen naar de kantine. Mijn onderrug doet pijn. De laatste pauze, nog tweeënhalf uur zwoegen en dan zit deze dag er weer op.

Bij de koffieautomaat laat ik me een cappuccino malen. Ik wacht rustig af tot alle vijf stipjes op het scherm gevuld zijn en het apparaat me aanspoort om van mijn drankje te genieten.

Eigen mok

By the way we hebben nog steeds geen eigen beker, was dat sinds 1 januari niet wettelijk verplicht? Ik snap wel dat het een grote operatie is, maar het loont de moeite om tweehonderd personeelsleden die met vier pauzes zomaar per dag vier plastic bekertjes verbruiken, ieder van een eigen mok te voorzien. Met het oog op de toekomst is het beter om geen plastic bekertjes meer te gebruiken.

Trouwens de HEMA heeft een uitstekende service om mokken te bedrukken, als ze niet voor namen gaan dan maar met het nummer waarop we dagelijks moeten in- en uitklokken. Desnoods mokken met alleen het rode logo erop; de makkelijkste manier.

Treurig bericht

Ik schuif aan bij een groepje collega’s dat ook in de eerste shift van de pauzes zit. Ik zie een bekend gezicht op het mobieltje dat in de groep rondgaat. Waar ken ik haar van? Een bekende Nederlander? Ik heb haar vaker gezien. Met een schok constateer ik dat het een collega is die me elke keer vriendelijk glimlachend begroet als ik haar tegenkom. Dan hoor ik wat er is gebeurd. Het wordt me zwart voor ogen. Zo jong, pas 25. overleden, zelfdoding. Het treurige bericht komt net binnen.

Ontdaan ga ik zitten naast de collega’s. Ik kijk nog eens naar haar zwart-wit portret. Hoe lang is ze al mijn collega? Het is hier een komen en gaan van gezichten, er wordt steeds weer een nieuw blik verse arbeidsmigranten opengetrokken. Nu is er een colonne Spanjaarden gekomen. In december was het een kudde Bulgaren. Wat is haar nationaliteit? Ik spreek altijd Engels met haar. De cappu laat ik koud worden, het brood smaakt me niet meer. Wat was er met haar aan de hand? Heeft niemand gemerkt dat ze het moeilijk had?

‘Ze sneed zich ook,’ zegt een collega. Dat klopt, ik heb wel gezien dat haar onderarm vol verminkingen zat. Maar ze maakte geen trieste of depressieve indruk. Zo zie je maar hoe schijn kan bedriegen. Het is stil in de groep, iedereen staart voor zich uit. Niemand heeft hier woorden voor.

Maria

Maria is haar naam, schiet het door me heen. Ze is dus een van de meisjes die verdwalen in het donker. Maria is een van de vele jongeren waar het niet goed mee gaat. Slaapproblemen, eenzaamheid, stress, sombere of angstige gedachten: op alle fronten zie je de mentale problemen van tieners en jongvolwassenen groeien. Met mogelijk dit soort fatale gevolgen.

De rest van de middag kom ik niet meer in mijn werkritme. Mijn gedachten dwalen te veel af. Als nu in het vervolg een van mijn buitenlandse collega’s in keurig Nederlands vraagt hoe het met mij gaat, zal ik nog iets precieze antwoorden en niet alleen zeggen: ‘Goed en met jou?’ Want ik realiseer me dat Maria dat ook een paar keer heeft gevraagd. Soms is het goed om ondanks de werkdruk meer tijd voor elkaar te nemen en door te vragen hoe het nu werkelijk met iemand gaat.

Praat erover

Praten over zelfmoordgedachten kan via 0900-113 of www.113.nl

https://youtu.be/s7PiuiJswjk

Die Lorelei

Rondom leraren Duits hangt vaak een clichébeeld: ze hebben moeite om orde te houden en schreeuwen ‘Rausch’ als alles uit de hand loopt en sturen je ter correctie naar de conrector. Zulke docenten heb ik ook gehad maar in de bovenbouw van het VWO krijg ik les van een heel beminnelijke Duitse leraar, de heer Warmelink. Een al wat oudere man die lol heeft in zijn vak en helemaal in zijn sas is als hij de Duitse literatuur kan behandelen en zich niet hoeft bezig te houden met het uitleggen van die lastige naamvallen met hun uitzonderlijke vervoegingen.

Gedicht Heinrich Heine

Ik vergelijk hem wat dat betreft met docenten klassieke talen die ook helemaal op kunnen gaan in het vertellen van de Griekse en Romeinse mythen. Op zijn best is Warmelink als het over Die Lorelei gaat, een gedicht van Heinrich Heine gebaseerd op een oude legende. Vaak laat hij zich spontaan tijdens de les ontvallen:

‘Ich weiss nicht, was sold es bedeuten

Dass ich so traurig bin

Ein Märchen aus uralten Zeiten

Dass kommt mir nicht aus dem Sinn.’

De rots

De Lorelei is een 132 meter hoge rots langs de rechteroever van de Rijn tussen Koblenz en Wiesbaden in de deelstaat Rijnland-Palts. De rivier is hier op zijn smalst maar ook op zijn diepst. Bovendien staat er een gevaarlijke stroming.

Met de nodige expressie vertelt Warmelink dat de opvarenden van een schip op de Rijn ter hoogte van de rots een liefelijk gezang horen. Hun blik gaat naar boven en daar zien ze in het licht van de ondergaande zon een wonderschone jonkvrouw haar blonde haren kammen met een gouden borstel. De bemanning is onder de indruk van deze sprookjesprinses, zoals de Sirenen in de Odyssee.

Warmelink maakt terwijl hij het gedicht citeert kambewegingen langs zijn dunner wordende haar en kijkt de klas verleidelijk aan.

De schipper heeft geen oog voor de rotsige richel in de rivier en verliest de controle over zijn boot en ze gaan in de golven ten onder.

In de geschiedenis blijken veel schepen bij de Lorelei te zijn verongelukt.

‘Und das hat mit ihrem Singen

Die Lorelei getan.’

Romance

Het zijn flarden van een gedicht die je je hele leven bijblijven. Warmelink brengt de dichtregels voor de eerste keer ter sprake als hij het werk van de dichter Heinrich Heine behandelt, maar vaker gebruikt hij het als hij in de klas een beginnende romance tussen zijn leerlingen bemerkt, alsof hij op een verkapte wijze met het citaat wil waarschuwen: ‘Pas op, laat je niet in de luren leggen!’

https://youtu.be/d8_QotuhPSk

Een jaar later

Zo de gourmetgeur is weer uit huis, haar en kleding verdreven. De Top 2000 heeft na zeven dagen Bohemian Rhapsody bereikt. De lijstjes met de beste dit en beste dat zijn afgewerkt. Het nieuwe jaar – met een extra dag – kan beginnen. De beste wensen zijn gedaan en zo niet, dan nog bij dezen.

Een jaar geleden liet ik me bij het schrijven over goede voornemens inspireren door ChatGPT. Een website waar je interactie kunt hebben met een slimme assistent die verschillende vragen en teksten kan beantwoorden en schrijven door middel van kunstmatige intelligentie. Ik was onder de indruk van de mogelijkheden en de snelheid waarin een op het oog correcte tekst werd geleverd. Dat wil ik nog wel eens uitproberen om te zien hoeveel het model intussen heeft bijgeleerd.

ChatGPT

De chatbot heeft zijn kennis bijgewerkt tot januari 2022. Er is een indrukwekkende vooruitgang geboekt op het gebied van tekstgeneratie, conversatie en beeldherkenning. Zo kan je met een foto van de inhoud van je koelkast vragen welk recept je met de aanwezige ingrediënten kunt maken.

In Nederland maakt inmiddels een op de drie mensen gebruik van dit soort AI-gereedschap. Tot frustratie van docenten die maar moeilijk kunnen achterhalen wat een leerling zelf heeft geschreven of wat hij/zij aan kunstmatige intelligentiemiddelen heeft gebruikt.

Als ik vraag om een verhaal te schrijven over het nieuwe jaar, begint ChatGTP meteen te ratelen nadat ik de opdracht heb verzonden en komt met een bruikbare tekst. Daar kan geen auteur tegenop.

Op de grens van oud en nieuw

‘In het hart van de nacht, omgeven door de fluisterende stilte van het oude jaar, ontvouwde zich een magisch schouwspel van tijd en verwachting. De klok tikte onverbiddelijk naar de laatste seconden van het verleden, terwijl de stad beneden in een feestelijke sluier van lichtjes gehuld was. De straten weerkaatsten de vreugde van feestvierders die elkaar begroetten met lachende gezichten en omhelzingen, klaar om de drempel van het nieuwe jaar over te stappen.

In een kleine koffiebar, verscholen tussen de drukte van de straat, zat Emma alleen aan een tafeltje bij het raam. Haar blik dwaalde af naar de regendruppels die als parels op het glas dansten. Het jaar dat achter haar lag, was als een complexe compositie van hoogte- en dieptepunten, en ze voelde een mix van dankbaarheid en verlangen naar wat nog komen zou.

Plotseling voelde ze een zachte aanraking op haar schouder. Het was Sarah, een oude vriendin met sprankelende ogen en een glimlach die leek te stralen met de belofte van nieuwe avonturen.

“Kom op, Emma!” riep Sarah boven de opgewonden menigte uit. “Het nieuwe jaar wacht op niemand!”

De twee vriendinnen stapten naar buiten, waar de koude nachtlucht hen begroette met een verfrissende omhelzing. De straten waren gevuld met muziek en gejuich. De lucht was doordrongen van een gevoel van hernieuwde hoop.

Samen met de menigte bewogen Emma en Sarah zich naar het centrum van de stad, waar een schitterend vuurwerk de hemel verlichtte. Elke explosie van kleur leek een belofte te dragen, een kans op een nieuw begin. Emma voelde hoe haar hart lichter werd met elke fonkelende ster die de nacht doorkliefde.

Te midden van het feestgedruis besloten Emma en Sarah een rustiger plekje op te zoeken om hun gedachten te delen. Ze vonden een rustig park, waar de lantaarnpalen zachte cirkels van licht op het besneeuwde pad wierpen. Ze namen plaats op een bankje en keken naar de sterren die hoog boven hen fonkelden.

“Ik kan niet geloven dat we weer een nieuw jaar ingaan,” zuchtte Emma, haar adem vormde wolkjes in de koude lucht. “Het voelt als een blanco pagina, klaar om gevuld te worden.”

Sarah knikte instemmend. “En laten we ervoor zorgen dat het een verhaal wordt dat we met trots kunnen vertellen. Wat zijn je dromen voor het nieuwe jaar?”

Emma glimlachte, haar ogen glinsterend met vastberadenheid. “Ik wil meer avonturen beleven, nieuwe mensen ontmoeten, en groeien als persoon. En jij?”

Sarah dacht even na en zei toen met een ondeugende twinkeling in haar ogen: “Ik ga voor meer spontane beslissingen, meer lachen en natuurlijk meer tijd doorbrengen met geweldige mensen zoals jij.”

Samen stonden ze op en wandelden terug naar de bruisende straten, hand in hand met het nieuwe jaar. De stad omhelsde hen met haar energie. In die magische overgang van het oude naar het nieuwe voelden ze de belofte van ongeschreven mogelijkheden.

Het nieuwe jaar lag als een onontdekt land voor hen, klaar om verkend te worden. Terwijl de klokken de laatste tonen van het oude jaar lieten horen, omhelsden Emma en Sarah de toekomst met open armen, vastbesloten om elk moment te koesteren en elk hoofdstuk van het nieuwe jaar te schrijven met passie, vriendschap en liefde.’

Bedreiging van broodwinning

Ik snap de staking van de Amerikaanse scenarioschrijvers wel omdat ze onder andere in AI een bedreiging van hun broodwinning zien als het op het verzinnen en gebruiken van verhalen aankomt. En hoe zit het met de auteursrechten van het materiaal waaruit AI put? Om nog maar te zwijgen over de footprint die de datacentra met hun zware computers achterlaten.

Ik vrees dat steeds meer teksten en boeken door machines zullen worden geschreven. In ‘Eus’ Boekenclub’ zag ik al iemand voorbijkomen die haar manuscript had gemaakt samen met AI. Maar deze kunstmatige schrijfsels missen de inbreng van eigen persoonlijke verhalen, de menselijke intuïtie en originaliteit. Je waarde als schrijver ligt in je werk. De oorsprong is misschien levenslust, passie voor schoonheid of wat dan ook bewondering opwekt. Of juist levensangst. Daarin herkennen lezers zichzelf. Ze identificeren zich met jouw tekortkomingen, aspiraties, generositeit van geest, jouw ontwikkeld wereldbeeld, melancholie, boosheid, oog voor de natuur, het mystieke, ga zo maar door. Als je zo duidelijk mogelijk beschrijft wat je voelt dat je moet zeggen, dan is dat de waarde van je originele schrijfwerk.

Wat me verder opvalt aan het bovenstaande verhaal: ChatGTP blijkt ook te weten hoe ik in elkaar zit en denk (beter: waar ik op internet naar zoek), want het zal geen toeval zijn dat twee vrouwen de hoofdpersonages zijn. Al hoewel hij ook zou moeten weten dat ik meestal mijn verhalen in de tegenwoordige tijd schrijf. #OpenAI #ChatGPT

Natte kerst

In de aanloop naar Kerst 1993 gebeurt er iets wat niemand verwacht. Hoewel de Maas met enige regelmaat buiten haar oevers treedt, maakt ze het dat jaar wel erg bont. Na een periode van aanhoudende regen stijgt het water plotseling erg snel. De hoogste waterafvoer sinds mensenheugenis wordt gemeten.

Dijken in Limburg begeven het onder de druk van het water. Evacuaties zijn in volle gang. Itteren, Borgharen, Roermond, Venlo en Gennep zijn zwaar getroffen. Mensen moeten gedwongen hun woningen verlaten. Vaak nadat ze kostbare spullen voor zover mogelijk naar de eerste verdieping hebben gebracht, Naar verwachting zal het vijf dagen hoogwater blijven. Mensen die nergens heen kunnen worden opgevangen in speciaal ingerichte opvangcentra.

Regelrechte ramp

Ook de boeren ondervinden veel schade, hun vee moet in veiligheid worden gebracht, en met name de tuinbouw in de regio kampt met wateroverlast. Boerderijen zijn totaal van de bewoonde wereld afgesloten. Als je dat overkomt op een plek waar je dacht dat het droog zou blijven is dat een regelrechte ramp.

Meer dan twaalfduizend mensen worden geëvacueerd, ongeveer tien procent van het oppervlak van de provincie Limburg loopt onder water, zevenduizend huizen krijgen water binnen. Buiten het menselijk leed is ook de materiële schade enorm. https://youtu.be/Ecva0LfVXNc

Als na de kerstdagen het water zakt en men met de schoonmaak kan beginnen, rest de vraag hoe een soortgelijke ramp in de toekomst voorkomen kan worden.

Maatregelen

Politiek Den Haag treft maatregelen. Maar toch gaat het snel weer mis als Maas en Rijn in januari 1995 opnieuw met hoge waterstanden te kampen krijgen door zware regenval in de winter. Het hoge water heeft ook ernstige gevolgen voor het Gelderse rivierengebied. De op drift geraakte rivieren zorgen voor een van de grootste evacuaties uit de recente geschiedenis.

Naderhand heb ik diverse tv-programma’s over deze watersnood gemaakt. Variërend van reddingsacties om mensen uit een benarde posities te halen met helikopters van de marine, tot Teleac/NOT-series over waterbeheer en ruimte bieden voor de rivieren om de overvloed aan water kwijt te kunnen raken.

ICCP-rapporten

Dit jaar is het warmste jaar ooit, maar ook het natste, er is nog nooit zoveel regen gevallen. Ik maak me zorgen over de klimaatveranderingen en de betekenis die dat voor Nederland heeft dat voor een groot deel onder de zeespiegel ligt. Zijn we voldoende beschermd tegen hoog water in rivieren en zee? Ernstige ICCP-rapporten met verontrustende cijfers verschijnen aan de lopende band en mogelijke scenario’s worden bedacht wat er moet gebeuren als de zeespiegel met een halve meter stijgt, of zelfs met een, twee of wellicht drie meter. Een dijk in de Noordzee of meebewegen met het water? Hoe Nederland kan omgaan met de zeespiegelstijging (volkskrant.nl) Tegen die tijd leef ik niet meer, maar je mag nooit denken: na mij de zondvloed.

De herinnering aan de watersnood in Limburg – nu dertig jaar geleden – stemt tot nadenken, want ook nu maakt men zich op veel plekken langs de rivieren op voor hoog water tijdens de kerstdagen.

Reve’s avonden

Er is een nieuwe druk van ‘De Avonden’ verschenen, de debuutroman van Gerard Reve. Dat is ook de enige activiteit op literair gebied rond de schrijver die afgelopen week honderd jaar geworden zou zijn. Waarom is er niet groots uitgepakt met een herdenkingsjaar en meerdere nieuwe uitgaven van zijn werk?

Gerard Reve behoort tot een van de grootste naoorlogse Nederlandse schrijvers. Hij maakt met Harry Mulisch en W.F. Hermans deel uit van ‘de Grote Drie’. Maar wie leest ze nog? Reve voorspelde het zelf: ‘Na je dood – Reve overleed in 2006 – word je nog tien jaar gelezen. Dan wordt er een straat naar je genoemd en dan ben je vergeten.’

Ligt het aan het beroerde taalonderwijs in ons land? Of heeft het te maken met de huidige cancelcultuur? Als schrijver en publiek figuur zorgt Reve tijdens zijn leven voor de nodige controverse en relletjes. Hij was geen lieverdje, eerder een querulant, een pestkop, een clown en een provocateur. In die hoedanigheid heeft hij dingen op papier gezet die kwalijk zijn als je ze leest.

Frits van Egters

‘De Avonden’ staat op mijn literatuurlijst voor de middelbare school. De roman maakt me somber, die beschrijving van een gezin vlak na de oorlog. Maar het bevat ook een droge vorm van humor die menigmaal een glimlach op mijn lippen tovert. Het is soms best wel even doorbijten, want er gebeurt niet zoveel in het leven van kantoorklerk Frits van Egters. Hij ontwaakt uit nachtmerries, ontbijt, gaat naar zijn werk, eet ’s avonds bij zijn ouders en bezoekt vrienden.

Frits woont nog thuis en gruwt van de doofheid en de tafelmanieren van zijn vader. Zijn redderende moeder boezemt hem afwisselend ergernis en medelijden in. ‘Toen hij thuiskwam, vond hij zijn moeder duttend in de leunstoel. Hij bekeek haar en zei in zichzelf, geluidloos de mond bewegend: “Ik voel me vandaag beroerd. Maar laat ons om ons heen zien. Sommige mensen worden reeds bij het begin van hun leven zwaar gestraft: zij worden als vrouw geboren.”’

Tijdens de kerstdagen heeft Frits vrijaf, maar zijn ouders vieren Kerstmis niet. Frits hoopt bij zijn vriend Victor wel een versierde kerstboom aan te treffen. Victor ziet echter op tegen de aanschaf van ‘kaarsen en al die rommel’.

Oudjaar viert de familie Van Egters wel. Frits’ moeder bakt oliebollen en ze heeft een feestelijke fles wijn gekocht. In een van de beroemdste scènes uit het boek blijkt echter dat ze zich bessen-appelsap heeft laten aansmeren. In de laatste uren van het jaar vindt Frits de kracht om zijn ouders een soort vergiffenis te schenken.

De boeken van Gerard Reve vullen een behoorlijk rijtje in mijn boekenkast. Na ‘De Avonden’ ontdek ik de andere kant van Gerard Reve en verslind ik onder andere ‘Lieve Jongens’, ‘De Taal der Liefde’, ‘Een Circusjongen’, ‘De Vierde Man’ en ‘Moeder en Zoon’. Hij is een soort gids die vrijuit spreekt over homoseksualiteit. Via de Slegte haal ik de exemplaren van ‘Op weg naar het einde’ en ‘Nader tot U’ binnen. Om me vervolgens op de briefwisselingen van hem te richten, waarin je veel over het leven van de schrijver te weten komt. Je valt echt van de ene verbazing in de andere.

Revisme

Ik kan wel zeggen dat ik een fan ben van zijn werk vol ‘revisme’: een wonderlijke versmelting van herenliefde, sadisme, mystiek en plechtig tergend taalgebruik.

Zijn archaïsche, lange meanderende zinnen zal het jongeren die hem nu willen lezen niet makkelijk maken. Maar ik smul ervan en dan vergeet ik nog zijn humor. Probeer met boekentaal maar eens iemand aan het lachen te maken, dat lukt je bijna niet. Maar Reve wel.

Velen lezen ‘De Avonden’ zo rond de kerstdagen opnieuw. Dit jaar komt er een speciale podcast ‘Tien dagen Reve’ uit. Tussen 22 en 31 december (de periode die centraal staat in het boek) zet het Literatuurmuseum elke dag een aflevering online. Daar kijk ik nu al naar uit.

Madonna

Madonna zit veertig jaar in het vak en toert momenteel met haar Celebration Tour door Europa. De 65-jarige popdiva gaf begin deze maand twee concerten in het Ziggo Dome. Madonna?! Ik kan me voorstellen dat je even met je wenkbrauwen fronst. De laatste Madonna-jaren zijn zorgwekkend. Want is ze niet een beetje de weg kwijt? Kan je haar nog serieus nemen?

Ik herinner me het pauze-act-optreden tijdens het Eurovisiesongfestival in Tel Aviv. Dat is een aanfluiting. Pijnlijk om te zien en te horen. Ook haar bizarre filmpjes op TikTok, haar bezoekjes aan de plastisch chirurg om haar gezicht verder te boetseren. Haar relaties met mannen die jonger zijn dan haar oudste dochter Dolores (26).

Queen of Pop

Toch is het een overdonderend optreden van de Queen of Pop in Amsterdam. Opnieuw komt ze te laat, maar de trouwe fans zijn bereid om op dit icoon te wachten. Al zijn er ook uitgebreide fluitconcerten te horen. En verlaten teleurgestelde fans de zaal om hun laatste trein niet te missen.

Madonna heeft tijdens deze tour geen band bij zich, alles komt vanaf een geluidsband, en tja ook de autotune ontbreekt niet, maar wat een performance. Ademloos kijk je naar de steeds wisselende acts. Het is een top show. https://youtu.be/KMVYuaOJSD4

Niet meteen onder de indruk

Veertig jaar geleden ben ik niet meteen een Madonna-adept. Haar eerste elpees maken niet zo veel indruk, vrolijke danspop, lekkere-niemanddalletjes, niks mis mee, maar een geweldige zangeres, dat wil ik niet meteen beweren. Nee, de bewondering groeit met haar liveshows en de personality die ze neerzet. Haar voorbeeldrollen als zanger, danser, acteur, relschopper, actievoerder en zakenvrouw.

In de jaren ’80 zie je plotseling dat tienermeisje zich als haar gaan kleden, met getoupeerd haar, kettingen, gescheurde panty’s, in bh’s en topjes. Op een lift-tour door Europa heb ik daar in de jaren ’80 dankbaar gebruik van gemaakt, door een meisje die er uitzag als een look-a-like Madonna aan de kant van de weg te laten liften. Gegarandeerd dat de automobilisten stopten (zie Madonna in een vriescel – Taalmens).

Discussie

Madonna is een kameleon. Haar looks wisselen constant: van slordig mollige maagd naar gespierd strak in Gaultier-korset, naar Evita, Kabbala, cowboy-look tot alien met vlechtjes.

Madonna is geregeld onderwerp van discussie, denk aan de videoclip ‘Like a Prayer’, waarin ze danst voor brandende kruisen en een zwarte heilige zoent. https://youtu.be/79fzeNUqQbQ Een superster die niet bang is om tegen heilige huisjes te trappen. Ze kust collega-zangeressen vol op de mond. Met haar seks en ambitie geeft ze de vrouwelijke emancipatie een boost. Seks als strijdmiddel tegen het patriarchaat, het is de kernboodschap van Madonna.

De documentaire ‘In Bed with Madonna’, gefilmd tijdens de Blond Ambition Tour, maakt indruk. https://youtu.be/Rg9hG0KKDms Als jonge homo vind ik vooral de scènes met de dansers interessant. Deze voornamelijk gay mannen krijgen alle ruimte om te laten zien wie zij zijn, en dat is op het hoogtepunt van de aidsepidemie zeker niet vanzelfsprekend, al helemaal niet in de VS.

Ray of Light

Met ‘Ray of Light’ slaat Madonna een nieuwe muziekstijl in. De muziek helpt me door een turbulente tijd. Met name de song ‘The power of Good-bye’. De contemplatieve teksten vallen zo ineens op hun plek en raken me. ‘Freedom comes when you learn to let go. Creation comes when you learn to say no.’ Hoe vaak heb ik dat nummer niet geluisterd! https://youtu.be/NHydngA5C4E

Madonna heeft met haar liedjes, haar vrouwelijke bewustzijn, haar uiterlijk, veel mensen geïnspireerd. Voor mij is ze het bewijs dat je, hoe oud je ook bent, jezelf altijd weer opnieuw kunt uitvinden.