Aan alle goede dingen komt een eind dus ook aan elf dagen Internationaal Documentaire Festival Amsterdam (IDFA) die voelen als een vakantie. Meer dan driehonderd documentaires die reflecteren op de werkelijkheid, die je ogen openen voor zaken die je niet dagelijks tegenkomt. Op de nieuwe loveseat in de gerenoveerde zaal 2 van Tuschinski raak ik in gesprek met een meneer die nieuwsgierig is hoeveel documentaires ik al heb gezien? Bij mijn antwoord zesendertig schrikt hij want met zevenentwintig denkt hij niet overtroffen te kunnen worden. Meteen kijkt hij mij in de ogen of ze al vierkant zijn. Hetzelfde kan ik natuurlijk bij hem doen, alleen zijn bril heeft een vierkant model, maar zijn ogen zijn niet rooddoorlopen. We kijken samen Lil’ Buck, een Amerikaanse hiphopper die het klassieke Zwanenmeer danst met inbreng van alle breakdance elementen.
Vandaag is mijn laatste film Lessons of Love. Een Poolse dame die op late leeftijd haar man die losse handjes heeft aan de kant zet. Gloort er romantiek tijdens de lessen Latijns-Amerikaanse dans en zal ze, voor het eerst in haar leven echte liefde vinden? Een prima afsluiting die je met een goed gevoel afscheid doet nemen van deze editie. Mijn achterwerk en knieën hebben het overleefd. Ik kan niet garanderen dat ik elke seconde wakker ben gebleven, maar dan is er misschien een reden geweest om even weg te dromen of te dommelen. Niet elke keuze kan immers een schot in de roos zijn.
Juist dit jaar heb ik besloten de docu’s uit oorlogsgebieden over te slaan. En je raadt het al: de grote publiekslievelingen spelen zich af in Syrië, zoals For Sama, een ode aan een vijfjarige dochter die in Aleppo midden in het oorlogsgeweld geboren is, en The Cave, over hoe je een ondergronds ziekenhuis runt dat voortdurend gebombardeerd wordt.
Tijdens het IDFA kom je in allerlei situaties, van een worldtour van de jonge Noorse singer-songwriter Aurora, tot legendarische optredens in The Apollo in Harlem, New York. Ik vaar mee langs de kust van Moermansk waar vissers in grote witte zakken dingen smokkelen waarvan het voor mij nog steeds geheim is wat de inhoud is (Froth). Ik volg Austyn bij zijn vlogactiviteiten (Jawline), waarmee hij probeert te ontsnappen aan het gesloten wereldje waarin hij opgroeit. Ik heb met hem te doen als hij in de handen valt van een verkeerde manager. Ik ben hoog in de Himalaya om een monnik een liedje voor zijn liefje in de grote stad te horen zingen. Ik zie de transitie van Chelsea Manning, de Amerikaanse soldaat en klokkenluider die na haar gratie door president Obama, nu alweer in de gevangenis zit door het weigeren om voor de grand jury te getuigen inzake het WikiLeaksonderzoek. Ik maak een midzomernacht mee op het Zweedse platteland. Ik hoor verhalen over misbruik in ultraorthodoxe joodse kringen. Ik glimlach om een Russische Mister Bean, die zich in de nesten werkt. Bij een kunstproject in de jungle langs de Mekongrivier in Vietnam ben ik blij dat ik zelf niet fysiek die bomen hoef in te klimmen. Jongeren in Napels maken selfies van hun leven in de door maffia verdorven stad. Een aandoenlijk document.
Soms vraag ik me af is dit nog een echte documentaire – een pure weergave van de werkelijkheid – of is het allemaal in scène gezet, gelijk een speelfilm. Soms heb ik spijt van mijn keuze als een Chileense schrijver me niet kan boeien. Of het tempo te traag is en er eigenlijk anderhalf uur niks gebeurt tussen moeder en zoon. Ik word boos om een toeschouwer die een Aboriginal footballplayer uitmaakt voor aap, en ben blij dat er uiteindelijk toch paal en perk wordt gesteld aan racisme in de sport en de Australische samenleving als geheel. Hoe actueel.
Een avond is de voorstelling te reëel. Het thema van deze IDFA 2019-serie. Een vrouw van mijn leeftijd wordt onwel. Grote commotie in de zaal, de film wordt stop gezet, het zaallicht gaat aan en men roept of er een dokter in de zaal is. En gelukkig die is er. De jonge arts probeert meteen de vrouw te reanimeren terwijl wij geschrokken de zaal verlaten. Ik vrees voor haar leven, want het ziet er niet goed uit en ik weet niet of ze het overleefd heeft. Dan wordt je wel even met de neus op de feiten gedrukt; het leven kan in een zucht voorbij zijn.
Kortom het waren elf dagen met uiteindelijk vijfendertig en een halve film met een lach en een traan.
Je hebt van die verhalen die laten zien wat je nog nooit zag. Verhalen die je gedachten scherpen en je hart raken. Verhalen die een ervoor en een erna geven. Ik ben blij dat deze verhalen vertoond worden en dat ik erbij kan zijn. Hopelijk volgend jaar weer!