Hoe ironisch of juist symbolisch is het dat we 75 jaar bevrijding niet uitbundig en groots kunnen vieren. Al jaren zijn er stemmen om dat herdenken en vieren rondom WOII af te schaffen. ‘Dat is zo lang geleden, moet dat nou zo nodig, het is een oorlog uit een vorige eeuw.’ Onterecht naar mijn mening. Als we de herinnering en de herdenking niet in leven houden, neemt de kans op herhaling toe.
Ik ben blij met de verhalen over 75 jaar bevrijding in de kranten en de programma’s die erover worden gemaakt. Onlangs nog de mooi gemaakte documentaireserie Ten Oorlog over de bevrijding van Vlaanderen op Canvas. Goed dat er zo breed wordt stilgestaan bij de meest afschuwelijke periode die ons land, die Europa ooit heeft gekend. Dat moet ook de mensen die de oorlog aan den lijve hebben meegemaakt troost geven, van de weinige overlevenden uit de kampen tot en met de stokoude veteranen. Ons medeleven en ons diep respect voor hen doet hun bij dergelijke herdenkingen nog altijd zichtbaar goed. ‘Men is ons niet vergeten.’
Anderen zeggen: inderdaad we moeten blijven herdenken, maar moeten we het niet breder trekken en andere vormen van onderdrukking, uitsluiting en vrijheidsbeperking erbij betrekken om met name jongeren aan te kunnen spreken hoe belangrijk vrijheid is.
Nou, hoe interactief, hoe aanschouwelijk, hoe aan de lijve willen we het hebben om 4 en 5 mei in een breder kader te plaatsen. De parallellen tussen WOII en coronacrisis zijn er. We waren en zijn ons leven niet zeker. We wisten en weten niet hoe lang het duurt. Het troostvolle is dat er een einde kwam aan die oorlogsverschrikkingen. Zo zal er ook een einde komen aan de huidige strijd tegen een vreselijke onzichtbare vijand. Zoals we onze bevrijders dankbaar waren, zo tonen we nu voortdurend onze dankbaarheid aan artsen, verpleegkundigen, virologen en vaccinontwikkelaars.
Als ik na een werkdag binnen nu naar buiten ga om een vleugje buitenwereld op te zuigen, moet ik vaak denken aan allen die toen ondergedoken zaten. Niet alleen Joden, maar ook verzetsmensen en jonge mensen die dreigden te werk gesteld te worden in Duitsland. Dat was wel een andere vorm van binnen moeten blijven!
De afgelopen weken merken we allemaal persoonlijk wat het belang is van vrij te zijn en vrij te kunnen bewegen. Dit scenario had geen spindokter van het Nationaal comité 4 en 5 mei kunnen of willen bedenken toen vorig jaar de vraag ter tafel kwam hoe gaan we 75 jaar bevrijding aanpakken?
Dit jaar is in dat opzicht een heel leerzame 4 en 5 mei. ‘One has to remember in order to belong.’ Herdenken – met al zijn rituelen – is een gedeelde manier waarin we ons in het hier en nu verhouden tot het verleden. De 2-minuten-stilte, kransleggingen, Last Post en al die andere tradities geven ons een gezamenlijke identiteit en zorgen voor gedeelde emoties. Door de maatregelen tegen coronabesmetting zijn allerlei normen, waarden en rituelen onder druk komen te staan, zoals het dicht bij elkaar ‘samenscholen’ om te herdenken of uitgelaten dansen op de drukbezochte Bevrijdingsfestivals.
Waar we nu behoefte aan hebben is vooruitkijken naar een toekomst, naar een andere samenleving en naar een wereld waarin we hopelijk weer iets herkennen van ons normale leven. Met onze normale vluchtwegen. Maar dat ‘normale’ leven en die ‘normale’ vluchtwegen zijn er mede omdat wij 75 jaar geleden door de geallieerden bevrijd zijn van de nazi-onderdrukking.
Ik hoop dat we volgende jaar de bevrijding van het coronavirus kunnen vieren. Over de periode daarvóór maak ik me weinig illusies. En dat we dan – meer bewust – in volledige vrijheid met elkaar kunnen leven.