‘De energiecrisis waarmee we van doen hebben is wereldwijd,’ zegt premier Joop den Uyl in een sobere televisietoespraak. Het is eind 1973 en we zitten midden in een olieboycot. Egypte en Syrië zijn geheel onverwacht Israël binnen gevallen (zie de film Golda over de Jom Kipoeroorlog https://youtu.be/unW5w6JCEb8). Ons land steunt Israël in de oorlog. Het leidt tot het dichtdraaien van de oliekraan vanuit de Arabische landen.
‘De regering bereidt een pakket van maatregelen voor dat er vooral op gericht is om de werkgelegenheid zo goed mogelijk in stand te houden en de lasten waar we nu mee te maken hebben, eerlijk te verdelen. De zwaarste lasten op de sterkste schouders.’
Kabinet Den Uyl
Het kabinet Den Uyl neemt allerlei besluiten om op het gebruik van energie te bezuinigen, zoals het instellen van een autoloze zondag om het olieverbruik te beperken. Tien zondagen achter elkaar, de eerste op 4 november 1973.
De beelden van de lege (snel)wegen staan nog op mijn netvlies. https://youtu.be/K8_Lep86q3w Niet dat er op zondag voor mij als elfjarige iets verandert. We hebben thuis geen auto, dus het treft ons niet direct. We gaan gewoon op de fiets naar de kerk, zoals we gewend zijn. De weg voor onze boerderij is een doodlopende weg met weinig weggebruikers. Als ik op straat zou willen spelen dan is dat altijd al mogelijk.
Wat wel nieuw is dat de benzine op de bon gaat en dat voor het eerst generaties die na de Tweede Wereldoorlog zijn opgegroeid met schaarste en distributiebonnen te maken krijgen.
Toespraak
De toespraak van Joop den Uyl herinner ik me nog goed. Hij zit in een sober decor, voor een muur met gordijnen, en spreekt de bevolking in een medium-close-shot toe met een empathische toon, om mensen ervan te doordringen dat het menens is.
‘We zullen ons blijvend moeten instellen op een levensgedrag met een zuiniger gebruik van grondstoffen en energie.’ En dat vraagt offers. Joop den Uyl sluit zijn twintig minuten durende speech af met: ‘Die medewerking is ook nodig als we morgen of overmorgen niet meer met de auto kunnen, om het samen te kunnen vinden…’ Daarbij zet hij weloverwogen zijn hoornen bril af en kijkt ons indringend aan. ‘…in volle bussen, trams en treinen. Maar als we daartoe bereid zijn dan wordt het geen koude winter, al vriest het nog zo hard.’ https://youtu.be/fNYgIUUtIZs
De olieboycot is de eerste crisis waarmee het sinds die zomer geïnstalleerde kabinet Den Uyl – de meest linkse regering tot nu toe – te maken krijgt. Met de PvdA komt de verbeelding aan de macht en het is de bedoeling de burgers meer bij de politiek te betrekken. De arbeiderspartij wil de hele samenleving op de schop nemen. Ze wil zich in haar progressieve beleid laten leiden door het streven naar opheffing van ongelijkheid en achterstelling in inkomen, bezit, macht en kennis. Maar met de oliecrisis komen Den Uyl en consorten er al vrij snel achter dat de politieke realiteit toch wel heel weerbarstig is en dat de marges van de politiek heel smal zijn.
Het is nu vijftig jaar geleden. Het lijkt alsof de geschiedenis zich herhaald. Israël is opnieuw aangevallen en voert oorlog met Hamas. We proberen van olie en gas af te komen en meer in te zetten op alternatieve energiebronnen, zoals zon- en windenergie om niet afhankelijk te zijn van grappen en grollen van landen die deze fossiele brandstoffen bezitten. We zijn bezig om over te schakelen op elektrisch rijden. Maar het zou ook fijn zijn om over een goed functionerend openbaar vervoer te kunnen beschikken.
Stem bewust
Op allerlei fronten valt er nog veel te verbeteren. Dat is zeker een uitdaging voor een nieuw te kiezen parlement. Er is een politieke neiging om alleen naar urgente zaken te kijken, zoals de energietransitie, landbouw-, zorg- en woningcrisis. Maar alles wat we nu doen en beslissen moet al een bouwsteen zijn voor de langere termijn. Je moet alle opgaven in samenhang bekijken. Kies bewust en breng je stem uit op 22 november!