Vandaag, 80 jaar geleden, bevrijdde het Russische Rode Leger het grootste werk- en vernietigingskamp van de nazi’s in het zuidwesten van Polen, Auschwitz-Birkenau. Hier zijn 1,1 miljoen mensen om het leven gebracht. De meeste waren Joden, maar ook zigeuners, homo’s en politiek gevangenen.
Een aantal jaren geleden heb ik een bezoek gebracht aan het kampterrein in het Poolse stadje Oświęcim. https://taalmens.nl/auschwitz/ Het heeft een diepe indruk op me gemaakt. Met name de gaskamers en crematoria in het vernietigingskamp, die speciaal voor deze massamoord zijn ontworpen. Daarnaast ook de erbarmelijke condities en de onmenselijke terreur waaronder de gevangenen moesten leven in het barakkenkamp.
De mensen die niet meteen na aankomst zijn vermoord, krijgen doorlopend te maken met zogeheten ‘selecties’. Kampartsen, waaronder de beruchte Josef Mengele, en SS-officieren bepalen wie nog kan werken, wie direct naar de gaskamers gaat en wie ze selecteren voor medische experimenten.
Het Rode Leger rukt op
Eind 1944 rukt het Rode Leger op richting het westen. De nazi’s beginnen met het vernietigen van bewijsmateriaal van hun wandaden, waaronder hun administratie. In oktober zijn de gaskamers op bevel van Heinrich Himmler, de architect van de Holocaust, buiten gebruik gesteld. Een paar dagen voor de komst van de Russen zelfs opgeblazen.
Als duidelijk is dat de Russen in de buurt zijn, dwingen de nazi’s zo’n zestigduizend overgebleven gevangenen om met hen richting Duitsland te lopen. Tijdens deze zogenaamde dodenmarsen komen duizenden gevangenen om het leven. Wie niet de kracht heeft om verder te lopen of probeert te vluchten, wordt ter plekke doodgeschoten.
Bevrijding van Auschwitz
Op 27 januari 1945 wordt het kamp bevrijd door een Sovjet-eenheid onder leiding van Anatoli Shapiro. De bevrijders treffen lijken verspreid over het terrein aan en uitgemergelde mensen. Het zijn de ongeveer zevenduizend gevangenen die te zwak waren om met de ‘vlucht’ mee te kunnen, omdat ze doodziek zijn. De paar overgebleven bewakers worden nog diezelfde dag door de Sovjets gedood.
‘We zijn gekomen om jullie te bevrijden. Jullie zijn vrij, kameraden.’ Maar de gevangenen reageren nauwelijks, ze kijken hol voor zich uit, in welke taal ze ook worden toegesproken. Sommigen zijn angstig en kruipen weg.
De Sovjets die in deze oorlog al het nodige hebben meegemaakt, zijn geschokt van de wreedheden van de nazi’s. Ze treffen niet alleen gevangenen in het kamp maar ook opslagruimten waarin diverse goederen liggen opgeslagen die bij de aankomst in beslag waren genomen door de SS’ers en de bewakers, zoals kleding, schoenen, brillen en sieraden. Zelfs zevenduizend kilogram mensenhaar.
Holocaust Memorial Day
Vandaag is dus Holocaust Memorial Day. Auschwitz blijft een pijnlijke, maar essentiële les. Of zoals een overlevende getuigt: ‘In tijden als deze waarin minderheden zich weer kwetsbaar moeten voelen, kan ik alleen maar hopen dat iedereen democratie en mensenrechten verdedigt.’
Daar sluit ik me volledig bij aan. Vandaag horen we stemmen die haat verspreiden, op het internet, op straat en in de centra van de politieke macht. Het is onze plicht om antisemitisme, racisme en fascistische nostalgie te bestrijden, het kwaad dat de fundamenten van de democratie dreigt weg te vreten.