Werken met een bekende Nederlander komt wel vaker voor tijdens mijn tv-arbeid, maar oog in oog staan met een internationaal bekende kunstenaar is een unicum. Voor Teleac-Not maken we een serie over Industrieel Erfgoed. Ik ben bezig met de voorbereiding voor de aflevering over ijzergieterijen, die met name in het zuiden en oosten van ons land te vinden zijn.
Bij een locatiebezoek aan een ijzergieterij in Baarlo vertellen ze me trots dat ze over een maand een kunstwerk van de Amerikaans-Japanse beeldhouwer Shinkichi Tajiri gaan gieten. Deze mogelijkheid grijp ik met beide handen aan, ik neem meteen contact op met de kunstenaar om zijn toestemming te vragen.
Beeldhouwer
Ondertussen doe ik mijn huiswerk. Tajiri is geboren in Amerika uit Japanse ouders. Tijdens de WOII wordt het gezin Tajiri gevangengezet in een kamp (argwaan tegenover de Japanse vijand). De jonge Tajiri meldt zich als vrijwilliger aan voor het leger om zo aan het leven in een kamp te ontkomen. Met een speciale Amerikaans-Japanse eenheid vertrekt hij naar Europa om tegen de nazi’s te vechten. Na de oorlog kan hij niet aarden in de USA – Japanners worden met scheve ogen aangekeken – en Tajiri vestigt zich als jonge beeldhouwer in Parijs. Via contact met de Cobragroep komt hij naar Nederland, eerst woont hij in Amsterdam. In 1962 koopt Tajiri in Baarlo het vervallen kasteel Scheres. Daar woont en werkt hij tot aan zijn dood in maart 2009.
Het werk van de beeldend kunstenaar is simpelweg op te delen in vier thema’s: iconische krijgers, torens, knopen en machines. Ik ontmoet hem bij het vervaardigen van een gietijzeren knoop, die in Baarlo geplaatst zal worden.
IJzergieterij
In de ijzergieterij van de familie Geraerdts hebben ze alles in gereedheid gebracht. Ook wij als tv-crew zijn er klaar voor. Een kleine, bescheiden man komt binnen en schudt vriendelijk handen met iedereen. Hij oogt een beetje verlegen, maar blijkt die middag een harde werker. Iemand die weet wat hij wil. Zorgvuldig bekijkt hij de mal waarin de vorm van zijn kunstknoop duidelijk te zien is. Langzaam zakt de contramal er minutieus boven op. Als het ijzer in de koepeloven op de juiste temperatuur is, kan het gieten beginnen. Via een lier wordt de pot met kokend ijzer boven de mal gebracht. De oranjerode vonken springen knisperend in het rond als het ijzer voorzichtig in de mal verdwijnt.
Interview
Terwijl het gegoten kunstwerk droogt en afkoelt heeft Tajiri tijd voor een interview. ‘De knoop is een vorm die iedereen direct herkent en begrijpt, een symbool van verbinding en eenheid. In de Japanse traditie staat de knoop symbool voor verbondenheid met de familie, met de voorouders. Ook symboliseert het een verbinding tussen culturen, verzoening en vriendschap tussen volken. Daarnaast staat het voor de intense omarming van geliefden,’ zegt hij met een droog lachje.
Als de knoop losgemaakt wordt van de mal en uit het zand is getakeld neemt Tajiri zelf de slijptol ter hand om de bramen weg te slijpen. ‘Eenvoud is altijd mijn leidende principe. Gietijzer is een mooi materiaal om mee te werken, fundamental and basic, maar ik maak ze ook uit hout, polyester en brons.’
Twee tentoonstellingen
Deze herinnering komt boven omdat er momenteel twee tentoonstellingen zijn over het werk van Tajiri. Op een zondige zondag rij ik eerst naar Venlo. In Museum van Bommel van Dam (het oude postkantoor) is een overzichtstentoonstelling vanwege zijn honderdste geboortedag. Het museum heeft een noviteit, je kan het werk bezichtigen door gebruik te maken van een AI-applicatie, aan deze interactieve gids kan je allerlei vragen stellen over zijn kunstwerken. Maar op deze mooie dag zijn er twee suppoosten die ook graag iets over hem willen vertellen. Zo lijkt de inrichting van de tentoonstelling nog het meest op zijn atelier in het kasteel, waar ook alle kunstwerken door elkaar heen staan, vertellen ze me enthousiast.
Bonnefantenmuseum
In de middag rij ik door naar het Bonnefantenmuseum in Maastricht, daar hebben twee kleinkinderen van Tajiri een expositie samengesteld. Daarbij heb je het gevoel alsof je door het familiealbum loopt. Veel kiekjes van de kunstenaar met zijn familie, vrouw, dochters, assistenten en natuurlijk zijn twee kleinkinderen Tanéa en Shakuru Tajiri. Allemaal in combinatie met sleutelwerken uit zijn Knopen, Machines, Krijgers en Torenreeks. Tajiri was niet alleen beeldhouwer, maar ook schilder, fotograaf en de computer kende voor zijn kunst geen geheimen. https://youtu.be/DW9vUhtBMhc
Voor mij is het een trip down memory-lane door zijn oeuvre. De tentoonstelling ‘The Restless Wanderer’ in Maastricht is nog tot en met 12 mei te bezoeken.