Als morgen, 21 juni, de zon opkomt vallen de stralen in het Engelse Stonehenge precies op de zogenoemde Heel Stone. In Tikal in Guatemala maakt de opkomende zon op een van de Mayatempels een schaduw alsof een slang naar beneden kruipt. Flevoland heeft ook een eigen symbolische zonnetempel nabij Lelystad, het Observatorium Robert Morris. Daar moet je eigenlijk een keer in je leven de opkomst van de zon op de langste dag hebben meegemaakt.
In mijn lokale omroeptijd maken we een reportage over de zonnewende. Het is vroeg uit de veren om voor vijf uur ter plekke te zijn, maar je krijgt er ook wat voor terug. Als je plaats neemt op de steen midden in de binnenste cirkel kan je de opkomende zon tussen de linker wig het beste beleven. Al treffen we het niet, want het is koud en regenachtig. Niet bepaald een heerlijke zomerse dag.
Het Observatorium van de Amerikaanse kunstenaar Robert Morris (1931-2018) is een van de inmiddels vele landschapskunstwerken in de Flevopolder. Daarmee heeft de provincie misschien wel de grootste collectie van land-art per vierkante kilometer ter wereld, een combinatie van monumentale beeldende kunst en architectuur.
Het kunstwerk stond eerst in Velsen in verband met de openluchttentoonstelling Sonsbeek Buiten de Perken (1971). Er waren plannen voor een woonwijk en toen het moest worden afgebroken ontstond het idee om het in de IJsselmeerpolder weer op te bouwen. Een stukje groter, want er was wat meer ruimte. De Rijksdienst van de IJsselmeerpolders bood een kavel aan. Met dezelfde machines waarmee de sloten en dijken zijn aangelegd wierpen ze de aarden wallen op. Ze vonden het aanvankelijk wel raar, dijken en sloten daar kun je wat mee, maar zo’n kunstwerk wat is daar de zin van?
Van bovenaf lijken de cirkelvormen, omsloten door aarden wallen, wel op een afdruk van een ufo of graancirkel. Aan de oostzijde staan drie vizieren: de twee buitenste van Beiers graniet bevinden zich op een heuveltje. De middelste bestaat uit twee forse stalen platen. Driehoekige houten tunnels geven toegang tot het centrum van dit unieke object. Wie op de steen in het midden staat, ziet door drie smalle openingen in de aarden wal de vizieren. Het linker vizier markeert de zomerzonnewende, het punt waar de zon op de langste dag (rond 21 juni) even na vijf uur ’s ochtends precies in het vizier omhoogkomt. Door het middelste vizier kun je in de lente (21 maart) en herfst (21 september) de zon zien opkomen, als de dag en de nacht even lang zijn. Het rechter vizier valt samen met het punt van de zonsopgang op de kortste dag rond 21 december. https://youtu.be/vJBMXeg1IVI
Al veertig jaar vindt in het Observatorium rond de langste dag een poëzie- en muziekfestival plaats: Sunsation. De akoestiek is bijzonder: gesproken tekst zingt rond in de cirkel en het geluid galmt als in een kerk. Zacht gefluister tegen de muur is aan de andere zijde in stereo te horen. Een prima decor om gedichten voor te lezen en muziek te laten rondschallen, terwijl je ademloos staat te wachten op de opkomst van de zon.